دیابت بارداری چیست؟
نگارنده: دکتر معصومه بهبودی
فهرست مطالب
مقدمه:
دیابت، یکی از نگرانی‌های همیشگی مادران باردار است. اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان باردار هستید و تمایل دارید که بیشتر درباره این موضوع اطلاعات به‌دست آورید، در این مقاله به‌روزترین و معتبرترین مطالب را درباره دیابت بارداری در اختیار شما قرار می‌دهیم و به سوالات شما درباره دیابت بارداری پاسخ می‌دهیم تا با نگرانی کمتر به فکر پیشگیری، کنترل و درمان آن باشید.
دیابت بارداری چیست؟
دیابت بارداری نوعی از دیابت است که در دوران بارداری برای خانم‌هایی که قبلا مبتلا به دیابت نبوده‌اند، پیش می‌آید و باعث بالا رفتن قند خون در آن‌ها می‌شود. بر اساس آمار انجمن دیابت آمریکا، ۶ تا ۹ درصد از زنان باردار، مبتلا به دیابت بارداری می‌شوند و علت آن تغییرات هورمونی در دوران بارداری است. دیابت بارداری عموما بعد از به دنیا آمدن نوزاد برطرف می‌شود اما احتمال مبتلا شدن به دیابت نوع دو در سال‌های بعدی زندگی در خانم‌هایی که در دوران بارداری به این نوع دیابت دچار می‌شوند، بالاتر است.
برای مطالعه بیشتر: همه چیز درباره دیابت نوع دو
چرا دیابت بارداری به وجود می‌آید؟
در طول بارداری، جفت هورمون‌هایی تولید میکند که به رشد نوزاد کمک میکند. همین هورمون‌ها می‌توانند عملکرد انسولین را در بدن مادر مختل کنند و باعث مقاومت به انسولین شوند. وقتی مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود، سطح قند خون بالا می‌رود و دیابت بارداری به وجود می‌آید.
آیا دیابت بارداری ارثی است؟
شاید شما هم در خانواده، افرادی را دیده‌اید که در دوران بارداری مبتلا به دیابت بارداری شده‌اند و به همین دلیل بیشتر نگران درگیر شدن با این نوع از دیابت هستید. خوب است بدانید که دیابت بارداری یک عارضه پیچیده است و عوامل مختلفی در به وجود آمدن آن نقش دارند و نقش وراثت در آن کاملا مشخص نیست. اما بیشتر کسانی که به دیابت بارداری دچار می‌شوند، حداقل یک فامیل نزدیک مثل مادر یا خواهر دارند که به دیابت بارداری دچار بوده است و یا به نوع دیگری از دیابت مثل دیابت نوع دو مبتلا بوده است.
همچنین مطالعات نشان می‌دهند که بعضی از تفاوت‌های ژنتیکی می‌توانند احتمال ابتلا به دیابت بارداری را بالا ببرند. مثلا در آمریکا این عارضه در بین سیاه‌پوستان، مهاجران آسیایی یا بومی‌های هاوایی بیشتر است که به نوعی نقش وراثت را مطرح میکند اما در مجموع وراثت، به تنهایی نمی‌تواند باعث دیابت بارداری شود و عوامل دیگری هم در ایجاد این عارضه نقش دارند.
چه عواملی احتمال ابتلا به دیابت بارداری را بیشتر می‌کنند؟
باید بدانید که بعضی از شرایط و عوامل، احتمال مبتلا شدن به دیابت بارداری را بالا می‌برند.
عواملی مثل:
- داشتن اضافه وزن
بیشتر بخوانید و بدانید: چاقی و احتمال ابتلا به انواع دیابت
- سابقه فامیلی دیابت نوع دو یا سابقه مبتلا شدن اقوام نزدیک مثل مادر یا خواهر به دیابت بارداری
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری در بارداری قبلی
- مبتلا بودن به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
بیشتر بخوانید و بدانید: سندرم تخمدان پلی کیستیک و انواع دیابت
- سن بالاتر از ۲۵ سال و به خصوص بالای ۴۰ سال
- سابقه به دنیا آوردن نوزاد با وزن بیشتر از ۴/۵ کیلوگرم
دیابت بارداری چطور تشخیص داده می‌شود؟
با توجه به اینکه دیابت بارداری در بسیاری از موارد علامت خاصی ندارد، به طور معمول بین هفته ۲۴ و ۲۸ بارداری برای همه خانم‌های باردار تست چالش گلوکز انجام می‌شود که یک روش آزمایشگاهی برای تشخیص دیابت بارداری است.
در این روش، سطح قند خون یک ساعت بعد از خوردن یک مایع قندی اندازه‌گیری می‌شود. اگر این آزمایش سطح قند خون شما را بالا نشان دهد، ممکن است آزمایش تکمیلی تست تحمل گلوکز برای تایید دیابت بارداری لازم باشد.
پس توجه کنید که حتما برای تشخیص دیابت بارداری نیاز به انجام تست دارید و تشخیص دیابت بارداری در خانه امکان‌پذیر نیست.
سطح قند خون در دیابت بارداری چقدر بالا می‌رود؟
به طور کلی وقتی سطح قند خون در زنان باردار بالاتر از محدوده طبیعی باشد، دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.
بر اساس دستورالعمل انجمن دیابت آمریکا، در صورتی که در زنان باردار:
- قند خون ناشتا بالاتر از ۹۲ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد
- قند خون یک ساعت بعد از مصرف ۷۵ گرم محلول قندی بالاتر از ۱۸۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد
- یا قند خون ۲ ساعت بعد از مصرف ۷۵ گرم محلول قندی بالاتر از ۱۵۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد
یعنی قند خون بالاتر از حد طبیعی است و در صورتی که هر کدام از موارد بالا، بالاتر از محدوده طبیعی باشد به عنوان دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.
دیابت بارداری چه علائمی دارد؟
معمولا اولین راه تشخیص هر بیماری، مشاهده و بررسی علائم آن است. اما در بسیاری از موارد، دیابت بارداری هیچ علامتی ندارد، علائم آن بسیار خفیف هستند و یا به علائم معمول دوران بارداری شبیه هستند. مثلا دفعات ادرار کردن یا تشنه شدن کمی بیشتر از حد معمول می‌شود که این مسئله به طور طبیعی هم در دوران بارداری دیده می‌شود.
اما در بعضی موارد هم دیابت بارداری می‌تواند علائم زیر را در فرد ایجاد کند:
- تشنگی بیش از حد
- افزایش غیرعادی دفعات ادرار
- خستگی و ضعف
- تاری دید
- تهوع و استفراغ
دیابت بارداری چه عوارض و مشکلاتی را ایجاد میکند؟
دیابت بارداری، به خصوص در صورتی که کنترل نشود، می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین عوارض مختلفی ایجاد کند. آگاهی داشتن از این عوارض نباید باعث بیشتر شدن نگرانی‌ها و استرس‌هایتان شود بلکه باید باعث شود که جدی‌تر به کنترل این بیماری اقدام کنید تا احتمال این عوارض به حداقل برسد.
عوارضی که در دیابت بارداری احتمال دارد ایجاد شوند شامل این موارد هستند :
- بالا رفتن غیرعادی وزن جنین
بالا بودن قند خون مادر باعث می‌شود که جنین بیشتر از حد عادی وزن بگیرد و در نتیجه منجر به سخت شدن پروسه زایمان می‌شود. این موضوع احتمال آسیب دیدن مادر و جنین را در حین زایمان بالا می‌برد.
- تولد نوزاد پیش از موعد مشخص شده
احتمال تولد نوزاد نارس در خانم‌هایی که به دیابت بارداری مبتلا هستند، بیشتر است و این موضوع به خودی‌خود می‌تواند باعث ایجاد مشکلات مختلفی در نوزاد شود.
- افت قند خون نوزاد
بالا بودن قند خون مادر در طی بارداری می‌تواند باعث شود که نوزاد بعد از تولد دچار افت قند خون یا هایپوگلایسمی شود.
- پری‌اکلامپسی
دیابت بارداری احتمال پری‌اکلامپسی را بالا می‌برد که در آن فشارخون مادر به شدت بالا می‌رود و خطرات جدی برای مادر و جنین ایجاد می‌شود.
- دیابت نوع دو
احتمال مبتلا شدن به دیابت نوع دو در خانم‌هایی که مبتلا به دیابت بارداری هستند در سال‌های بعدی زندگی بیشتر می‌شود.
- مرگ جنین
در موارد نادر، دیابت بارداری می‌تواند باعث مرده به دنیا آمدن جنین نیز شود.
بیشتر بخوانید: عوارض و بیماری‌هایی که در صورت کنترل نکردن دیابت بارداری، دچارشان می‌شوید!
در دیابت بارداری، قند خون هر چند وقت یک‌بار باید اندازه گیری شود؟
وقتی یک خانم باردار به دیابت بارداری مبتلا می‌شود، پزشک برای سطح قند خون هدف‌گذاری میکند. بنابراین بسیار مهم است که قند خون به طور منظم کنترل شود تا معلوم شود که آیا در محدوده معین شده باقی می‌ماند یا نه.
اینکه قند خون در چه فواصلی باید اندازه گیری شود، توسط پزشک تعیین می‌شود و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. در واقع عواملی مثل شدت دیابت بارداری، وضعیت سلامتی یا برنامه‌های روزانه یک خانم باردار می‌توانند روی تصمیم پزشک برای تعیین فواصل اندازه‌گیری قند خون تاثیر بگذارد. اما به عنوان یک راهنمای کلی، نکات زیر در این مورد توصیه می‌شوند:
- به بیشتر خانم‌های باردار توصیه می‌شود که حداقل ۴ بار در روز قند خونشان را کنترل کنند: یک بار صبح ناشتا و یک بار یک ساعت بعد از هر وعده غذایی. البته ممکن است برای بعضی خانم‌های باردار لازم باشد دفعات بیشتری در طول روز قند خونشان را کنترل کنند. مثلا کنترل قند خون قبل و بعد از میان وعده‌ها و یا قبل از خواب هم ضرورت داشته باشد. در این مورد توصیه می‌شود تا یک دفترچه یادداشت برای ثبت مقادیر روزانه قند خون اختصاص داده شود و نتایج کنترل قند خون با تاریخ و ساعت در این دفترچه یادداشت شود و در مراجعات دوره‌ای به پزشک اطلاع داده شود.
- به طور معمول پزشک برای ساعت‌های مختلف روز، هدف‌های متفاوتی برای سطح قند خون تعیین میکند. مثلا در مقایسه با قند خون یک ساعت بعد از غذا، عدد کمتری برای قند خون ناشتا هدف‌گذاری می‌شود.
- علاوه بر کنترل قند خون در خانه، پزشک ممکن است انجام دوره‌ای آزمایش‌های دیگری مثل هموگلوبین A1C را هم ضروری بداند.
دیابت بارداری بعد از زایمان چه وضعیتی پیدا میکند؟
به طور معمول دیابت بارداری بعد از زایمان برطرف می‌شود چون تغییرات هورمونی‌ای که در دوران بارداری باعث مقاومت به انسولین می‌شوند، بعد از زایمان به وضعیت عادی برمی‌گردد. اما در هر صورت در خانم‌هایی که دچار دیابت بارداری می‌شوند، احتمال مبتلا شدن به دیابت نوع دو در سال‌های بعدی زندگی بالاتر است.
بر اساس اعلام مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو در خانم‌های با سابقه دیابت بارداری ۷ برابر بیشتر است. به همین دلیل در خانم‌هایی با سابقه دیابت بارداری، ضرورت دارد که بعد از زایمان، قند خون به صورت دوره‌ای کنترل شود، فعالیت ورزشی منظم وجود داشته باشد، رژیم غذایی سالم رعایت شود و تلاش شود تا وزن بدن در محدوده طبیعی نگه داشته شود تا از مبتلا شدن به دیابت نوع دو جلوگیری شود یا سریع‌تر تشخیص داده شود و روند درمان آن شروع شود.
آیا دیابت بارداری قابل درمان است؟
دیابت بارداری یک نوع از دیابت است و به طور کلی دیابت قابل درمان نیست اما قابل مدیریت و کنترل است. گرچه در بیشتر موارد، دیابت بارداری بعد از زایمان خود به خود برطرف می‌شود اما در طول بارداری می‌توان با مجموعه‌ای از اقدامات آن را به خوبی تحت مدیریت و کنترل درآورد.
چگونه می‌توان دیابت بارداری را کنترل کرد؟
از آن‌جایی که درمانی برای دیابت بارداری وجود ندارد، برای جلوگیری از ایجاد عوارض و مشکلات جدی باید آن را با استفاده از یک مجموعه عملی از راهکارها کنترل کنیم.
هدف کنترل و مدیریت در دیابت بارداری، نگه داشتن قند خون در محدوده طبیعی است. بهتر است برای سطح قند خون هدف‌گذاری شود و تلاش شود تا قند خون در این محدوده نگه داشته شود. مقادیر زیر به عنوان هدف برای کنترل قند خون در زنان باردار پیشنهاد می‌شوند:
- قند خون ناشتا: ۹۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر
- قند خون یک ساعت بعد از غذا: ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر
- قند خون ۲ ساعت بعد از غذا: ۱۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا کمتر
- کنترل رژیم غذایی
مثل همه انواع دیابت، رعایت رژیم غذایی متعادل نقش کلیدی در موفقیت کنترل قند خون دارد. در رژیم غذایی نباید تعداد وعده‌های غذایی کم و حجم آن‌ها زیاد باشد. در واقع داشتن حداقل ۶ وعده غذایی در روز، به صورت ۳ وعده اصلی و ۳ میان وعده ترجیح داده می‌شود تا حجم زیادی از انرژی یک‌باره وارد جریان خون نشود.
غذاهای مصرفی هم بهتر است به جای کربوهیدرات‌های ساده مثل شیرینی و شکر شامل کربوهیدرات‌های پیچیده و فیبر غذایی مثل نان‌های کامل و حبوبات باشد.
بهتر است خانم‌هایی که دیابت بارداری دارند برای دریافت برنامه غذایی مناسب تحت نظر متخصص تغذیه باشند.
بیشتر بخوانید: فهرست غذاهای مفید برای کنترل دیابت بارداری
- ورزش
نقش ورزش و فعالیت بدنی در کنترل دیابت بارداری بسیار اهمیت دارد. نوع، شدت و مدت ورزش باید تحت نظر پزشک تعیین شود تا باعث آسیب به مادر و جنین نشود. فعالیت بدنی مداوم قند خون را پایین می‌آورد و حساسیت به انسولین را بهتر میکند.
بیشتر بخوانید: لیست ورزش‌های مناسب برای کنترل دیابت بارداری
- دارودرمانی
آیا می‌توان از دیابت بارداری پیشگیری کرد؟
حالا که همه چیز را درباره دیابت بارداری می‌دانید خوب است این نکته را هم بدانید که با انجام مجموعه‌ای از اقدامات می‌توان ریسک ابتلا به دیابت بارداری را پایین آورد. در واقع اگر تصمیم به بارداری دارید اما شانس دیابت بارداری در شما بالاست، با اقدامات زیر می‌توانید تا حد زیادی احتمال این عارضه را کم کنید:
- کنترل وزن
با توجه به اینکه اضافه وزن و چاقی یکی از مهم‌ترین عواملی است در ایجاد دیابت بارداری نقش دارد، کم کردن وزن قبل از اقدام به بارداری تا حد زیادی به پایین آوردن احتمال این عارضه کمک میکند. به همین دلیل در صورتی که BMI شما بالاتر از ۲۵ است حتما قبل از بارداری با پزشک خود در خصوص راهکارهای مناسب برای کاهش وزن مشورت کنید.
به علاوه، در دوران بارداری هم وزن باید تحت کنترل باشد. البته دوران بارداری زمان مناسبی برای کم کردن وزن نیست و در این دوران خانم‌های باردار باید در حد مناسبی وزن اضافه کنند اما در کسانی که در معرض دیابت بارداری هستند این افزایش وزن باید تدریجی‌تر و کاملا تحت نظر پزشک انجام شود.
بیشتر بخوانید و بدانید: چاقی و احتمال ابتلا به دیابت
- فعالیت بدنی
مطالعات مختلف نشان می‌دهند که به طور کلی، در خانم‌هایی که به مقدار مناسب فعالیت بدنی دارند، ریسک ابتلا به دیابت بارداری کمتر است. فعالیت بدنی منظم باعث تناسب اندام، بهتر شدن وضعیت خلقی و کیفیت خواب، کاهش فشار خون و کنترل وزن می‌شود. به علاوه احتمال بعضی بیماری‌ها از جمله دیابت نوع دو و دیابت بارداری را کم میکند. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود خانم‌هایی که قصد بارداری دارند حداقل هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی با شدت متوسط داشته باشند و در دوران بارداری هم تحت نظر پزشک این برنامه را ادامه بدهند.
- رژیم غذایی مناسب
مطالعات نشان می‌دهند خانم‌هایی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند با تغییر رژیم غذایی تحت نظر یک متخصص تغذیه می‌توانند احتمال ابتلا به دیابت بارداری را کاهش بدهند. در حقیقت قبل از اقدام به بارداری، رعایت یک رژیم غذایی سالم به کاهش وزن کمک میکند و احتمال دیابت بارداری را کم میکند.
بیشتر بخوانید: بیشتر بخور اما وزن کم کن!
در دوران بارداری هم با داشتن یک رژیم غذایی مناسب، هم قند خون راحت‌تر کنترل می‌شود هم روند افزایش وزن تحت کنترل قرار می‌گیرد.
در یک رژیم غذایی سالم باید همه گروه‌های غذایی گنجانده شوند، تا حد امکان مصرف کربوهیدرات‌های ساده، غذاهای فرآوری شده و روغن‌های اشباع به حداقل برسد و به مقدار کافی میوه، سبزیجات، پروتئین و غلات کامل در برنامه غذایی موجود باشد.
- ترک سیگار
مطالعات متعددی نشان می‌دهند که خانم‌های سیگاری بیشتر در معرض ابتلا به دیابت بارداری هستند چون تنباکو می‌تواند روی عملکرد سلول‌های انسولین‌ساز تاثیر منفی بگذارد ضمن اینکه مصرف سیگار باعث ایجاد پروسه‌های التهابی در بدن می‌شود که می‌تواند مقاومت به انسولین را بالا ببرد. یک مطالعه که در مجله Diabetes Care منتشر شده است نشان می‌دهد که ریسک ابتلا به دیابت بارداری در خانم‌هایی که قبل از بارداری سیگار را ترک می‌کنند به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از خانم‌هایی است که در دوران بارداری هم سیگار می‌کشند.
به همین دلیل به خانم‌هایی که قصد بارداری دارند و نگران ابتلا به دیابت بارداری هستند قویا توصیه می‌شود که برای کم کردن احتمال ابتلا به این عارضه، مصرف سیگار را ترک کنند و در عین حال از سایر مزیت‌های ترک سیگار مثل بهبود عملکرد ریه، قلب و سیستم ایمنی هم بهره‌مند شوند.
- مصرف مکمل‌ها
تاثیر مصرف مکمل‌ها در پیشگیری از دیابت بارداری در مطالعات مختلفی مورد ارزیابی قرار گرفته است و شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف مکملهای حاوی میواینوزیتول (Myo-Inositol) می‌تواند احتمال دیابت بارداری را کم کند. میواینوزیتول یک نوع قند طبیعی است که به طور طبیعی هم در بدن وجود دارد و در مواد غذایی‌ای مثل میوه، لوبیا و غلات یافت می‌شود و به نظر می‌رسد مصرف آن می‌تواند باعث بهبود حساسیت به انسولین شود. البته هنوز تحقیقات بیشتری برای تایید اثربخشی، دوز بهینه و دوره مصرف این مکمل در پیشگیری از دیابت بارداری مورد نیاز است.
از طرف دیگر با توجه به اینکه بر اساس مطالعات موجود، کمبود ویتامین D می‌تواند احتمال دیابت بارداری را بالا ببرد، مصرف این ویتامین در حد تامین نیاز بدن، می‌تواند در پیشگیری از دیابت بارداری موثر باشد.
فراموش نکنید برای مصرف این مکمل‌ها حتما با پزشک مشورت کنید و فقط در صورت تایید پزشک برای مصرف آن‌ها اقدام کنید.
حرف آخر:
به‌صورت کلی، دیابت بارداری یکی از بیماری‌هایی است که احتمال ابتلا به آن در دوران بارداری وجود دارد اما می‌توان با اقدامات درست قبل از بارداری یا کنترل و مراقبت در حین بارداری، از آسیب‌های آن به مادر و جنین جلوگیری کرد و دوران بارداری را به سلامت پشت سر گذاشت.
امیدواریم که با خواندن این مقاله، اطلاعات لازم را درباره دیابت بارداری به دست آورده باشید و پاسخ سوالات ذهنی خودتان را گرفته باشید.
اگر سوال یا دغدغه دیگری درباره دیابت بارداری دارید، در قسمت نظرات بنویسید تا تیم متخصص نوشدارو به آن‌ها پاسخ دهند.
منابع