دیابت چیست؟
نگارنده: دکتر معصومه بهبودی
فهرست مطالب
مقدمه
آیا می‌دانستید که بیشتر از پنج میلیون نفر از مردم ایران، مبتلا به بیماری دیابت هستند و بسیاری از این افراد به دلیل آگاه نبودن از بیماری خود، دچار عوارض جبران‌ناپذیر ناشی از بیماری دیابت می‌شوند؟ خوب است بدانید در صورتی که با علائم دیابت آشنا باشید و به محض مشاهده هر کدام، به پزشک مراجعه کرده و روند درمان را شروع کنید، بیماری دیابت برای شما خطر و عوارض کمتری را به همراه خواهد داشت.
پس اگر شما هم نگران مبتلا بودن خود یا اطرافیانتان به دیابت هستید، اولین و مهم‌ترین کاری که باید انجام دهید، افزایش آگاهی و اطلاعات خود درباره بیماری دیابت است.
ما با استفاده از منابع معتبر و به‌روز پزشکی، در این مقاله هر چیزی که نیاز دارید درباره انواع دیابت، تشخیص، پیشگیری، درمان و عوارض این بیماری بدانید را در اختیارتان قرار می‌دهیم.
دیابت چیست؟
“قند خون بالا” اولین چیزی است که با شنیدن کلمه دیابت به آن فکر می‌کنیم اما دیابت دقیقا چیست و چطور به وجود می‌آید؟
دیابت یک اختلال مزمن در سیستم سوخت و ساز بدن اسـت یعنی برای طولانی مدت یا حتی همه عمر سیستم سوخت و ساز فرد مبتلا را درگیر می‌کند. مشخصه اصلی دیابت بالا رفتن قند خون است. لازم است بدانید که بدن انسان به گلوکز یا قند خون نیاز دارد تا از آن برای تامین انرژی سلول‌ها استفاده کند. هورمون انسولین توسط لوزالمعده ترشح می‌شود و به تنظیم مقدار قند در جریان خون کمک می‌کند. فرد زمانی به دیابت مبتلا می‌شود که لوزالمعده نمی‌تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند یا انسولینی که تولید می‌کند به اندازه کافی کارایی ندارد. در نتیجه گلوکز (قند) در جریان خون جمع می‌شود و مقدار آن بالا می‌رود.
چند نوع دیابت وجود دارد؟
آیا می‌دانستید که دیابت به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود؟
دیابت نوع یک، دیابت نوع دو و دیابت بارداری سه نوع اصلی از بیماری دیابت محسوب می‌شوند. علت ابتلا به هر کدام از این سه نوع دیابت، با یکدیگر متفاوت است. در ادامه، درباره این سه نوع دیابت صحبت می‌کنیم:
در این نوع دیابت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های انسولین ساز لوزالمعده حمله می‌کند و آن‌ها را تخریب می‌کند و فرد به دیابت نوع یک مبتلا می‌شود. کسانی که دیابت نوع یک دارند، باید برای کنترل قند خونشان انسولین تزریق کنند.
اگر می‌خواهید همه چیز را درباره دیابت نوع یک بدانید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله دیابت نوع یک چیست؟ همه چیز درباره دیابت نوع یک را بخوانید.
در دیابت نوع دو، بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا مقاومت نسبت به انسولین وجود دارد و بدن نمی‌تواند از انسولین تولید شده، به خوبی استفاده کند. به همین دلیل قند خون بالا می‌رود و فرد به دیابت نوع دو مبتلا می‌شود.
خوب است بدانید که حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از افراد دیابتی، به دیابت نوع دو مبتلا هستند و دیابت نوع دو، شایع‌ترین نوع دیابت است.
برای آشنایی بیشتر با دیابت نوع دو، علائم، پیشگیری و درمان آن، مقاله همه چیز درباره دیابت نوع دو را مطالعه کنید.
- دیابت بارداری
خانم‌های بارداری که سابقه ابتلا به دیابت را نداشتند، امکان دارد که در دوران بارداری به دیابت بارداری مبتلا شوند و قند خونشان بالا برود. معمولا دیابت بارداری بعد از زایمان برطرف می‌شود و قند خون به وضعیت طبیعی برمی‌گردد.
اگر خودتان یا یکی از عزیزانتان باردارید و نگران ابتلا به دیابت بارداری هستید، ما در مقاله دیابت بارداری چیست؟ علائم و تشخیص، کنترل و درمان دیابت بارداری همه چیز را درباره دیابت بارداری برایتان توضیح داده‌ایم.
وضعیت "پیش دیابت" چه وضعیتی است و چرا اهمیت دارد؟
مهم‌ترین موضوعی که درباره دیابت وجود دارد، تشخیص به موقع آن و اقدام برای درمان است. پیش دیابت وضعیتی است که در آن قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما هنوز به حدی بالا نرفته است که به عنوان دیابت به حساب بیاید.
اگر فرد در وضعیت پیش دیابت به پزشک مراجعه کند، با تغییر در سبک زندگی مثل مصرف غذاهای سالم، کاهش وزن و ورزش منظم، می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت را کاهش دهد. اما اگر وضعیت پیش دیابت جدی گرفته نشود و فرد پروسه درمان را آغاز نکند، احتمال ابتلای فرد به دیابت نوع دو، بیماری‌های قلبی و حمله قلبی بیشتر می‌شود.
پس بهتر است اگر فردی در وضعیت پیش دیابت قرار گرفت، روند درمان و مراجعه به پزشک را به صورت جدی پیگیری کند تا از ابتلا به دیابت و عوارض جانبی این بیماری در امان بماند.
بیشتر بخوانید: پیش‌دیابت، زنگ خطر شروع دیابت
بیماری دیابت چه علائمی دارد؟
علائم دیابت می‌تواند با توجه به نوع دیابت تا حدی متفاوت باشد اما علائم اصلی دیابت موارد زیر هستند که اگر کسی هر کدام از آن‌ها را مشاهده کرد باید به پزشک مراجعه کند و برای تعیین سطح قند خون آزمایش بدهد:
- زیاد شدن غیرعادی دفعات ادرار به خصوص هنگام شب
- تشنگی و گرسنگی غیرعادی
- کم کردن بدون دلیل وزن
- احساس خستگی زیاد و مداوم
- تاری دید
- بی‌حس شدن یا مور مور شدن دست یا پا
- خشکی شدید پوست
- دیر ترمیم شدن زخم‌های بدن
اما خوب است بدانید که در دیابت نوع یک، علائم سریع و در عرض چند هفته یا چند ماه شروع می‌شوند و معمولا شدید هستند. اما در دیابت نوع دو، علائم معمولا به تدریج و طی چند سال ایجاد می‌شوند و ممکن است در حدی خفیف باشند که فرد مبتلا متوجه آن‌ها نشود.
دیابت بارداری هم معمولا علامت خاصی ندارد و به همین دلیل همه خانم‌های باردار در هفته ۲۴ تا ۲۸ بارداری باید آزمایش خون بدهند تا سطح قند خون آن‌ها کنترل و ارزیابی شود.
آیا علائم دیابت در زنان، مردان و کودکان متفاوت است؟
بسیاری از علائم اصلی دیابت بین زنان، مردان و کودکان مشترک است اما در بعضی موارد تفاوت‌هایی هم وجود دارد:
علائم متفاوت دیابت در مردان:
- کم شدن قدرت بدنی به دلیل کم شدن توده عضلات
- عفونت‌های مکرر قارچی در ناحیه تناسلی
- ناتوانی جنسی
علائم متفاوت دیابت در زنان:
- عفونت‌های مکرر قارچی در ناحیه واژن یا دهان
- عفونت‌های مکرر ادراری
علائم متفاوت دیابت در کودکان:
- شب ادراری
- تاخیر در رشد در مقایسه با سایر هم‌سالان
در صورت مشاهده هر کدام از این علائم نیز باید به پزشک مراجعه کرده و آزمایش خون بدهید تا سطح قند خونتان ارزیابی شود و در صورت نیاز، پروسه درمان آغاز شود.
در چه سنی احتمال ابتلا به دیابت بیشتر است؟
به طور کلی، احتمال ابتلا به دیابت در هر سنی وجود دارد اما هر نوع از دیابت در یک گروه سنی خاص شایع‌تر است.
- دیابت نوع یک:
دیابت نوع یک بیشتر در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می‌شود و احتمال ابتلا افراد میان‌سال به این نوع از دیابت کمتر است.
- دیابت نوع دو:
دیابت نوع دو، بیشتر در بزرگسالان و به خصوص در افراد بالای ۴۵ سال مشاهده می‌شود. اگر چه در سال‌های اخیر به دلیل شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان، آمار دیابت نوع دو در این گروه‌های سنی هم بالا رفته است.
بیشتر بخوانید: چاقی و احتمال ابتلا به انواع دیابت
- دیابت بارداری:
احتمال ابتلا به دیابت بارداری هم در هر سنی وجود دارد اما به طور کلی زنانی که بالای ۲۵ سال سن دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این نوع دیابت هستند. در واقع بالا رفتن سن، احتمال ابتلا به این نوع دیابت را بیشتر می‌کند چون بالا رفتن سن، حساسیت به انسولین و سوخت و ساز گلوکز در بدن تغییر می‌کند. به همین دلیل احتمال اینکه یک خانم ۴۰ ساله به دیابت بارداری مبتلا شود، بیشتر از یک خانم ۳۰ ساله است.
آیا دیابت ارثی است؟
معمولا بعد از مشاهده یک مورد ابتلا به دیابت در بین خانواده، هر کسی نگران ارثی بودن دیابت و مبتلا شدن به آن می‌شود. در این بخش به این سوال مهم پاسخ می‌دهیم و توضیح می‌دهیم که عامل وراثت چقدر می‌تواند در ابتلا فرد به هر نوع از دیابت، تاثیر گذار باشد.
به صورت کلی، دیابت یک عارضه پیچیده است که عوامل مختلفی در به وجود آمدن آن نقش دارند اما وراثت هم یکی از عواملی است که نقش قابل توجهی در به وجود آمدن آن دارد و نمی‌توان نقش وراثت را در ابتلا به بیماری دیابت نادیده گرفت. بیاید با هم نقش عامل وراثت در ابتلا به هر نوع از دیابت را بررسی کنیم:
- دیابت نوع یک:
متخصصین بر این باورند که مجموعه‌ای از عوامل محیطی و ژنتیک در به وجود آمدن این نوع دیابت نقش دارند. تا کنون ژن‌های مختلفی شناسایی شده‌اند که وجود آن‌ها در هر فرد، احتمال دیابت نوع یک را بالا می‌برد اما داشتن این ژنها لزوما به معنی مبتلا شدن قطعی به دیابت نوع یک نیست.
- دیابت نوع دو:
علاوه بر سبک زندگی هر فرد (مثل رژیم غذایی و فعالیت بدنی) که می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت را بالا ببرد، تحقیقات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی هم در به وجود آمدن این نوع از دیابت نقش دارند. ژن‌های مختلفی شناسایی شده است که به نظر می‌رسد می‌توانند احتمال مبتلا شدن فرد به دیابت نوع دو را بیشتر کنند. این ژنها، ژن‌های مربوط به تولید و ترشح انسولین و همین‌طور ژن‌های مربوط به سوخت و ساز و موازنه انرژی در بدن هستند.
- دیابت بارداری:
ژنتیک نقش مهمی در به وجود آمدن دیابت بارداری دارد.
مطالعات نشان می‌دهد، خانم‌هایی که سابقه دیابت نوع دو یا دیابت بارداری در نزدیکان خود دارند، احتمال ابتلا به دیابت بارداری در آن‌ها بیشتر است. این نوع دیابت در بعضی نژادها هم بیشتر دیده می‌شود. مثلا در آمریکا این عارضه در بین سیاه‌پوستان، مهاجران آسیایی یا بومی‌های هاوایی بیشتر گزارش می‌شود که احتمال نقش داشتن وراثت در این نوع دیابت را تقویت می‌کند.
بیشتر بخوانید: دیابت بارداری چیست؟ علائم، تشخیص، کنترل و درمان دیابت بارداری
آیا می‌توان از دیابت پیشگیری کرد؟
“پیشگیری بهتر از درمان است.” احتمالا شما هم این جمله را زیاد شنیده‌اید اما آیا می‌توان از ابتلا به دیابت هم پیشگیری کرد؟
- پیشگیری از دیابت نوع یک:
متاسفانه تا به امروز راهی برای پیشگیری از دیابت نوع یک پیدا نشده است و دلیل آن این است که این نوع دیابت بر اثر حمله سیستم ایمنی به سلول‌های انسولین ساز ایجاد می‌شود اما دلایل و مکانیسم حمله سیستم ایمنی کاملا مشخص نیست تا امکان مداخله در آن و در نتیجه پیشگیری از دیابت نوع یک را فراهم کند.
- پیشگیری از دیابت نوع دو:
دیابت نوع دو که شایع‌ترین نوع دیابت است، تا حد زیادی قابل پیشگیری است.
از آن جایی که سبک زندگی ناسالم (مثل رژیم غذایی ناسالم، نداشتن فعالیت بدنی و چاقی) نقش اصلی را در ایجاد دیابت نوع دو دارد، با تصحیح سبک زندگی، می‌توانیم احتمال ابتلا به این نوع از دیابت را کمتر کنیم. بعضی از اقداماتی که برای تصحیح سبک زندگی و پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع دو می‌توانیم انجام بدهیم این موارد هستند:
- کاهش وزن
با توجه به اینکه اضافه وزن و چاقی از عواملی هستند که احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را بیشتر می‌کنند، کم کردن حتی مقدار کمی از وزن می‌تواند در پایین آوردن احتمال ابتلا به این نوع از دیابت موثر باشد.
مطالعات نشان می‌دهند که کم کردن ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند حساسیت به انسولین را بالا ببرد و احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را به‌طور قابل توجه و چشمگیری پایین بیاورد.
درباره چاقی و احتمال ابتلا به دیابت بیشتر بخوانید.
- فعالیت بدنی منظم
فعالیت بدنی منظم می‌تواند حساسیت به انسولین را بالا ببرد و قند خون را پایین بیاورد. به همین دلیل، انجمن دیابت آمریکا حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی هوازی با شدت متوسط در یک هفته را به عنوان یک فعالیت موثر در پیشگیری از دیابت نوع دو پیشنهاد می‌کند.
این ۱۵۰ دقیقه باید حداقل در ۳ روز از هفته تقسیم و انجام شود. فعالیت‌های هوازی با شدت متوسط شامل فعالیت‌هایی مثل پیاده روی تند، دوچرخه سواری و رقص است.
به جای این برنامه، می‌توان ۷۵ دقیقه فعالیت بدنی هوازی با شدت زیاد را انجام داد.
این فعالیت هم باید حداقل در ۳ روز از هفته تقسیم و انجام شود. فعالیت‌هایی با شدت زیاد شامل فعالیت‌هایی مثل دویدن، پیاده روی در سربالایی یا ورزش‌هایی مثل بسکتبال و فوتبال است.
علاوه بر فعالیت‌های هوازی، پیشنهاد می‌شود که حداقل هفته‌ای دو بار، ورزش‌های قدرتی را هم در برنامه خود قرار دهید. البته باید ورزش‌هایی را انتخاب کنید که در آن، همه گروه‌های اصلی عضلات درگیر شوند. ورزش‌های قدرتی شامل تمرین با وزنه، دستگاه‌ها و کش‌های بدنسازی است.
- محدود کردن مصرف شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده
غذاهایی مثل انواع کیک، بیسکویت، نان‌های سفید و ماکارونی که مقدار زیادی شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده دارند، می‌توانند باعث افزایش ناگهانی قند خون بعد از مصرف شوند و احتمال دیابت نوع دو را بالا ببرند.
- داشتن رژیم غذایی سالم
یک رژیم غذایی غنی از غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات ، گوشت بدون چربی و روغن‌های سالم می‌تواند باعث کم کردن خطر دیابت نوع دو شود.
- ترک سیگار
از آن‌جایی که مصرف سیگار احتمال دیابت نوع دو را بالا می‌برد، می‌توانید با ترک سیگار از ابتلا به دیابت نوع دو پیشگیری کنید.
- تنظیم برنامه منظم برای معاینات دوره‌ای
- پیشگیری از دیابت بارداری:
دیابت بارداری به طور کامل قابل پیشگیری نیست اما اقداماتی وجود دارند که با کمک آن‌ها می‌توان احتمال ابتلا به دیابت بارداری را کم کرد:
- کنترل وزن قبل و در حین دوران بارداری
محدوده وزن مناسب برای هر کسی بر اساس استخوان بندی، وضعیت سلامتی، سن و قد می‌تواند متفاوت باشد، به همین دلیل بهتر است این محدوده تحت نظر پزشک تعیین شود اما نکات زیر یک راهنمای کلی برای کنترل وزن قبل و حین بارداری است:
در دوران قبل از بارداری، BMI بین ۱۸/۵ تا ۲۴/۹ به عنوان محدوده مناسب وزنی در نظر گرفته می‌شود. در صورتی که BMI بالاتر از این مقادیر باشد، فرد دچار اضافه وزن و چاقی است و احتمال ابتلا به دیابت بارداری برای او بیشتر است.
در دوران بارداری، مقدار مناسب افزایش وزن به BMI قبل از بارداری بستگی دارد مثلا برای BMI محدوده ۱۸/۵ تا ۲۴/۹، اضافه کردن ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم، طبیعی است. برای مقادیر بالاتر BMI ، مقدار کمتری برای اضافه کردن وزن توصیه شده است.
- رژیم غذایی سالم
داشتن رژیم غذایی سالم حاوی مقدار کم شکر و کربوهیدرات‌های تصفیه شده و غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و گوشت بدون چربی، می‌تواند از ابتلا به دیابت بارداری پیشگیری کند.
بیشتر بخوانید: فهرست غذاهای سالم و مفید برای کنترل دیابت بارداری
- کنترل منظم قند خون
کنترل منظم قند خون در حین بارداری به خصوص اگر احتمال دیابت بارداری بالا باشد، از مهم‌ترین اقداماتی است که باید انجام شود. با انجام این کار، هر نوع افزایش قند احتمالی در مراحل ابتدایی تشخیص داده می‌شود و با شروع پروسه کنترل و درمان می‌توان از خطرساز شدن این بیماری جلوگیری کرد.
- فعالیت بدنی منظم در طی بارداری
کالج متخصصان زنان و زایمان آمریکا، اعلام کرده است که داشتن حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی هوازی در طی هفته و یا حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت هوازی روزانه در بیشتر روزهای هفته، می‌تواند تا حد زیادی از ابتلا به دیابت بارداری جلوگیری کند.
البته در نظر داشته باشید که وضعیت هر فرد در بارداری با دیگری متفاوت است و به همین دلیل زنان باردار باید حتما از یک پزشک، برنامه ورزشی مناسب دریافت کنند. برنامه‌ای که بر اساس وضعیت سلامتی و نیازهای آن‌ها طراحی شده و خطری برای مادر و نوزاد ایجاد نکند.
بیشتر بخوانید: ورزش‌های مناسب برای کنترل دیابت بارداری
در نظر داشته باشید که انجام این اقداماتی که با هم بررسی کردیم، احتمال دیابت بارداری را به صفر نمی‌رساند ولی تا حد زیادی احتمال ابتلا به آن را پایین می‌آورد.
چه آزمایش‌هایی برای تشخیص دیابت انجام می‌شود؟
آزمایش‌های مختلفی برای تشخیص دیابت وجود دارد:
- قند خون ناشتا (FBG):
در این آزمایش مقدار قند خون صبحگاهی و بعد از ۸ ساعت ناشتا بودن اندازه گیری می‌شود. در صورتی که قند خون ناشتا در دو مرتبه آزمایش بالاتر از ۱۲۶ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، دیابت تشخیص داده می‌شود.
- آزمایش هموگلوبین A1C:
- تست تحمل گلوکز:
- آزمایش قند خون تصادفی:
- تست چالش گلوکز:
آیا می‌توانم دیابت را در خانه تشخیص بدهم؟
اگر علائم دیابت را در خودتان مشاهده کردید، احتمالا به این فکر می‌کنید که آیا می‌توانید بدون مراجعه به پزشک دیابت را در خانه تشخیص بدهید یا نه.
امروزه دستگاه‌های خانگی تست قند خون در همه داروخانه‌ها موجود هستند و با کمک آن‌ها می‌توان قند خون را در هر ساعتی از روز اندازه گیری کرد. این دستگاه‌ها اطلاعات خوبی درباره سطح قند خون به شما می‌دهند و جایگاه مهمی در برنامه کنترل قند خون دارند اما باید بدانید که برای تشخیص دیابت کارایی چندانی ندارند.
در واقع تشخیص دیابت صرفا بررسی سطح قند خون نیست و یک کار تخصصی است و نیاز به ارزیابی جامع و گسترده توسط پزشک متخصص دارد. این ارزیابی جامع شامل بررسی نتایج تست‌های قند خون، علائم ظاهری، معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی فرد مشکوک به دیابت است.
پزشک از تست‌های آزمایشگاهی کمک می‌گیرد چون دقت بیشتری دارند، در شرایط کنترل شده و توسط متخصص انجام می‌شوند و در نتیجه صحت بیشتری دارند. در ضمن انجام بعضی از این آزمایش‌ها، مثل هموگلوبین A1C فقط در آزمایشگاه امکان‌پذیر است.
علاوه بر تست‌های آزمایشگاهی، پزشک برای تشخیص دیابت یک معاینه کامل هم انجام می‌دهد که طی آن فشارخون، وزن و BMI فرد مشکوک به دیابت کنترل می‌شود ضمن اینکه برای نشانه‌های عوارض دیابت مثل آسیب به عصب‌ها و بی حسی اندام‌ها هم بر روی بدن جستجو می‌شود.
پزشک درباره وجود علائم دیابت، سابقه فامیلی دیابت، سابقه سایر بیماری‌ها و داروها و مکمل‌های مصرفی هم سوال می‌کند، چون همه این اطلاعات نقش موثری در تشخیص دیابت و به دنبال آن برنامه ریزی برای برنامه کنترل و درمان دیابت دارند.
پس اگر علائم دیابت را در خود مشاهده می‌کنید، حتما به پزشک مراجعه کنید و آزمایش‌های مورد نیاز را انجام دهید تا اگر به دیابت مبتلا هستید، با تشخیص و شروع پروسه درمان، به عوارض این بیماری دچار نشوید.
چه عواملی احتمال ابتلا دیابت را بیشتر می‌کنند؟
همان‌طور که تا اینجا فهمیدید عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به دیابت را بالا ببرند.
در این بخش بعضی از مهم‌ترین عوامل موثر در ابتلا به دیابت را با هم بررسی می‌کنیم :
- وراثت (سابقه فامیلی):
- اضافه وزن یا چاقی:
اضافه وزن یا چاقی می‌تواند احتمال مبتلا شدن فرد به دیابت را بالا ببرد. خوب است بدانید که در صورتی که BMI فردی بین ۲۵ تا ۲۹/۹ باشد، اضافه وزن و BMI معادل ۳۰ یا بیشتر، چاقی محسوب می‌شود.
در مقاله چاقی و احتمال ابتلا به دیابت، این عامل خطرناک که می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت را بیشتر کند را به صورت کامل بررسی کرده‌ایم.
- بی‌تحرکی:
- سن:
بعد از ۴۵ سالگی، احتمال مبتلا شدن به دیابت نوع دو بیشتر می‌شود. اما دیابت نوع یک بیشتر در سن کودکی و نوجوانی دیده می‌شود و این نوع دیابت با اسم دیابت جوانی هم شناخته می‌شود. سن بالای خانم باردار هم یک عامل خطر برای ابتلا به دیابت بارداری است.
- نژاد یا قومیت:
بعضی از نژادها یا اقوام بیشتر در معرض ابتلا به دیابت هستند. مثلا در آمریکا بومی‌های آمریکا و مهاجرین آسیایی بیشتر به این دیابت مبتلا می‌شوند. در ایران هم طبق مطالعات همه‌گیر شناختی‌ای که انجام شده است، آمار ابتلا به دیابت در بعضی شهرها مثل یزد و بوشهر بیشتر است.
- سابقه ابتلا به دیابت بارداری:
احتمال ابتلا به دیابت نوع دو در خانم‌هایی که سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارند، بیشتر است. چون این عارضه، حساسیت به انسولین را کم می‌کند و با ایجاد التهاب مزمن خفیفی در بدن به سلول‌های انسولین ساز آسیب می‌زند و همین باعث بالا رفتن آندروژن‌ها در بدن می‌شود که مقاومت به انسولین را تشدید می‌کند و در نهایت موجب بالا رفتن احتمال ابتلا فرد به دیابت می‌شود.
اگر دوست دارید بیشتر درباره این عامل اطلاعات به دست بیاورید، مقاله سندرم تخمدان پلی کیستیک و انواع دیابت به شما کمک خواهد کرد.
- فشارخون بالا:
- کلسترول بالا:
بالا بودن سطح LDL یا کلسترول بد و پایین بودن سطح HDL یا کلسترول خوب، می‌تواند احتمال ابتلای فرد به دیابت را بالا ببرد. بالا رفتن LDL حساسیت به انسولین را کم می‌کند و با ایجاد التهاب مزمن در بدن به سلول‌های انسولین‌ساز آسیب زده و مستقیما عملکرد سلول‌های انسولین‌ساز را تضعیف می‌کند، در نتیجه فرد در معرض ابتلا به دیابت قرار می‌گیرد.
اگر هر کدام از این عوامل خطرساز را دارید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید و برنامه‌ای برای پیشگیری یا کنترل و درمان دیابت دریافت کنید.
آیا رژیم غذایی و تغذیه سالم می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت را کمتر کند؟
رژیم غذایی در پیشگیری، ابتلا و کنترل بیماری دیابت نقش اساسی و غیرقابل انکاری دارد. مطالعات نشان می‌دهد که الگوهای ناسالم تغذیه‌ای مثل مصرف زیاد غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر، چربی‌های ترانس و اشباع، احتمال ابتلای فرد به دیابت را بالا می‌برند اما الگوهای غذایی سالم مثل رژیم مدیترانه‌ای و رژیم‌های گیاه‌خواری می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت را کمتر کنند.
در ادامه توضیح می‌دهیم که چرا و چطور رژیم غذایی سالم می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت را کمتر کند و در روند کنترل دیابت موثر باشد:
- کنترل قند خون:
وقتی غذا می‌خوریم کربوهیدرات‌های داخل غذاها به گلوکز تبدیل می‌شود که این گلوکز باعث می‌شود قند خون بالا برود. هر چقدر سطح قند خون آهسته‌تر و تدریجی‌تر بالا برود، بدن بهتر می‌تواند سطح قند خون را مدیریت کند. چون اگر سطح قند خون به‌طور ناگهانی بالا برود، بدن ما سخت‌تر می‌تواند مقدار انسولین کافی برای کنترل قند خون را تولید کند.
به همین دلیل داشتن رژیم غذایی سالم که در آن کربوهیدرات‌هایی با شاخص گلایسمیک پایین و فیبر غذایی بالا وجود داشته باشد، باعث می‌شود بدن بتواند قند خون را کنترل و در سطح طبیعی نگه دارد. چون وقتی شاخص گلایسمیک پایین باشد کربوهیدرات آهسته‌تر جذب می‌شود و قند خون به صورت تدریجی بالا می‌رود. فیبر غذایی هم با کند کردن فرایند جذب کربوهیدرات‌ها کنترل قند خون را برای بدن آسان‌تر می‌کند.
- کنترل وزن:
نگه داشتن وزن در یک محدود سالم، نقش مهمی در پیشگیری و کنترل دیابت دارد. همان‌طور که می‌دانید، اضافه وزن و چاقی می‌تواند احتمال ابتلا به دیابت نوع دو و دیابت بارداری را بیشتر کند. اما با داشتن یک رژیم غذایی سالم، استفاده بیشتر از غذاهای فرآوری نشده و استفاده کمتر از غذاهای پرکالری و فاقد ارزش غذایی، می‌تواند به کاهش و کنترل وزن کمک کند و احتمالا ابتلا به دیابت را کاهش دهد.
بیشتر بخوانید: بیشتر بخور اما وزن کم کن!
- سلامت قلب و عروق:
- جلوگیری از ابتلا به فشار خون
- جلوگیری از عوارض دیابت
- کاهش مقاومت بدن به انسولین
مصرف زیاد بعضی خوراکی‌ها به مرور زمان می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود. غذاهایی که کالری، چربی‌های اشباع و شکر افزوده شده بالایی دارند، به خصوص اگر به مقدار زیاد مصرف شوند، باعث افزایش ناگهانی قند خون شده و احتمال مقاومت به انسولین را بالا می‌برند. در ادامه بعضی از خوراکی‌ها را با هم بررسی می‌کنیم:
- غذاهای فرآوری شده: غذاهای فرآوری شده مثل فست فود، چیپس و نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی از مقدار زیادی کالری، چربی و شکر افزوده شده، تشکیل شده‌اند. مصرف زیاد این غذاها احتمال اضافه وزن و مقاومت به انسولین را بالا می‌برد.
- کربوهیدرات‌های تصفیه شده: مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده مثل نان بدون سبوس، برنج سفید و ماکارونی، به دلیل شاخص بالای گلایسمیک، قند خون را به طور ناگهانی بالا می‌برد و به مرور زمان می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود.
- گوشت قرمز: مصرف زیاد گوشت قرمز به دلیل درصد بالای چربی اشباع و آهن نوع هم (Hem )، می‌تواند احتمال مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت نوع دو را بالا ببرد.
- لبنیات پرچرب: لبنیات پرچرب مثل پنیر پرچرب، خامه و کره به دلیل درصد بالای چربی اشباع، می‌توانند در ایجاد مقاومت به انسولین نقش موثری داشته باشند.
- مواد غذایی با شکر بالا: خوراکی‌هایی مثل آبنبات، کیک، بیسکویت و نوشیدنی‌های شیرین به دلیل اینکه به طور ناگهانی قند خون را بالا می‌برند، به مرور زمان می‌توانند منجر به مقاومت بدن نسبت به انسولین شوند.
نکته مهمی که باید بدانید این است که فقط مصرف زیاد این خوراکی‌هایی که نام بردیم، آن هم به مرور زمان و در طولانی مدت می‌تواند باعث مقاومت به انسولین شود و مصرف محدود و گاه‌به‌گاه، عموما مشکل ساز نیست.
آیا ورزش نقشی در پیشگیری و کنترل دیابت دارد؟
ورزش مناسب و کافی می‌تواند به اشکال مختلف در پیشگیری و کنترل دیابت نقش داشته باشد. در ادامه بعضی از تاثیرات ورزش را که می‌تواند به پیشگیری و کنترل دیابت کمک کند می‌خوانید:
- بهبود حساسیت به انسولین
- پایین آوردن سطح قند خون
- کنترل وزن
- بهبود وضعیت قلب و عروق
خوب است بدانید که افراد دیابتی بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات قلبی عروقی هستند. فعالیت بدنی می‌تواند باعث افزایش سلامتی سیستم قلبی عروقی افراد شود و در روند کنترل دیابت به فرد کمک کند.
- کاهش استرس
از آن‌جایی که استرس باعث بالا رفتن قند خون می‌شود و مدیریت قند خون را با مشکل مواجه می‌کند، کنترل استرس در مدیریت قند خون بسیار اهمیت دارد. ورزش یکی از اقداماتی است که می‌تواند به نحو موثری به کاهش استرس کمک کند.
بیشتر بخوانید: استرس و قند خون: چه ارتباطی بین آن‌ها وجود دارد؟
پیشنهاد مطالعه: لیست ورزش‌های مناسب برای کنترل دیابت بارداری
درمان دیابت بدون دارو ممکن است یا نه؟
- کنترل و درمان دیابت نوع یک:
در دیابت نوع یک تغییر در سبک زندگی و داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش منظم به مدیریت قند خون کمک می‌کند اما این اقدامات نمی‌توانند جایگزین مصرف انسولین شوند، زیرا لوزالمعده نمی‌تواند انسولین تولید کند و افراد مبتلا حتما باید هر روز انسولین تزریق کنندتا بتوانند کمبود انسولین در بدن را جبران کنند. اگر فرد مبتلا به دیابت نوع یک انسولین تزریق نکند، قند خون بالا به مرور زمان به اندام‌های بدن آسیب می‌زند و باعث درگیر شدن فرد با عوارض دیابت می‌شود.
اگر به دیابت نوع یک مبتلا هستید به هیچ عنوان مراجعه به پزشک و شروع روند کنترل و درمان دیابت را به تاخیر نیندازید.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره داروی انسولین
- کنترل و درمان دیابت نوع دو و دیابت بارداری:
در خصوص دیابت نوع دو و دیابت بارداری وضعیت کمی فرق می‌کند. در این دو نوع از دیابت، بسته به شرایط فرد و شدت دیابت، ممکن است نیازی به مصرف دارو نباشد. در این شرایط فرد با کمک تغییر سبک زندگی، تغذیه سالم، ورزش منظم و کنترل وزن،سطح قند خون خود را کنترل می‌کند. اما در بعضی موارد با وجود همه این اقدامات، باز هم قند خون کنترل نمی‌شود و فرد نیاز به مصرف دارو دارد.
نکته مهمی که باید بدانید این است که حتی در مواردی که دیابت بارداری یا دیابت نوع دو بدون دارو کنترل می‌شوند هم، فرد مبتلا باید تحت نظر پزشک باشد و قند خون فرد به‌طور منظم پایش شود. چون در بعضی موارد با گذشت زمان، تغییر سبک زندگی برای کنترل قند خون کافی نیست و فرد حتما باید مصرف دارو را شروع کند.
چه داروهایی برای کنترل و درمان دیابت مصرف می‌شوند؟
حالا که درباره درمان و کنترل دیابت صحبت کردیم، خوب است که با داروهایی که برای کنترل و درمان دیابت استفاده می‌شود هم آشنا شویم. اما در نظر داشته باشید که همه این داروها باید توسط پزشک تجویز شود.
داروهای مورد استفاده برای کنترل و درمان دیابت:
- انسولین:
انسولین یک هورمون است که برای کنترل قند خون و به عنوان جایگزین انسولین تولید شده توسط لوزالمعده، استفاده می‌شود. این دارو بیشتر در دیابت نوع یک استفاده می‌شود اما در بعضی موارد در صورتی که دیابت نوع دو یا دیابت بارداری با سایر داروها کنترل نشود، در این دو نوع دیابت هم تجویز می‌شود.
اگر می‌خواهید بیشتر درباره انسولین و شیوه تزریق آن بدانید، مقاله راهنمای جامع تزریق انسولین به شما کمک می‌کند.
- متفورمین:
- سولفونیل اوره‌ها:
- DPP-4 اینهیبیتورها:
- آگونیست رسپتورهای GLP1 :
- SGLT2 اینهیبیتورها:
- سایر داروها:
داروهایی مثل آکاربوز ، پیوگلیتازون و رپاگلیناید، در این دسته قرار دارند که با مکانیسم‌های مختلفی قند خون را پایین می‌آورند.
توجه داشته باشید که فاکتورهایی مثل نوع، شدت دیابت، خصوصیات فردی مثل سن، وضعیت سلامت عمومی، داروهای مصرفی و سایر بیماری‌های موجود، بر روی تصمیم پزشک برای انتخاب دارو تاثیر می‌گذارد، پس به هیچ وجه بدون تجویز پزشک از این داروها استفاده نکنید.
مصرف داروهای گیاهی برای درمان و کنترل دیابت
متاسفانه در فضای مجازی تبلیغات گسترده‌ای درباره کنترل یا درمان دیابت با داروهای گیاهی یا روش‌های طبیعی وجود دارد. ممکن است برای شما هم سوال باشد که آیا مصرف داروهای گیاهی یا مکمل‌ها برای درمان و کنترل دیابت کار درستی است یا نه؟
باید بدانید که اصطلاحاتی مثل ” گیاهی”، “طبیعی” یا ” استخراج شده از گیاهان” لزوما به معنی ایمن و بی‌خطر بودن آن داروها نیست و اکثر این داروها بدون نظارت کافی تهیه شده‌اند و اطلاعات کافی درباره ایمنی و اثربخشی آن‌ها وجود ندارد اما داروهای شیمیایی، نتیجه سال‌های طولانی تحقیق و مطالعات علمی هستند، تحت نظارت دقیق تولید می‌شوند و بعد از کارآزمایی‌های بالینی متعدد ایمنی و اثربخشی آن‌ها تایید می‌شود و اجازه مصرف پیدا می‌کنند.
گرچه تاثیر بعضی از گیاهان دارویی مثل دارچین و کاکل ذرت بر روی کنترل قند خون را نمی‌توان انکار کرد اما این موارد هرگز جایگزین داروهای شیمیایی نیستند و حتی مصرف خودسرانه این داروهای گیاهی، می‌تواند با برنامه‌های دارویی تجویز شده توسط پزشک تداخل داشته باشد و باعث عوارضی مثل هایپوگلایسمی شدید شود.
همان‌طور که می‌دانید دیابت یک عارضه پیچیده است و حتما مدیریت آن باید تحت نظارت دقیق پزشک و با رعایت یک برنامه درمانی انجام شود. در غیر این صورت قند خون به خوبی کنترل نمی‌شود و عوارض و مشکلات متعددی برای فرد دیابتی پیش می‌آید.
پس هرگز هیچ دارویی را برای کنترل یا درمان دیابت بدون اطلاع و تایید پزشک مصرف نکنید.
دیابت چه عوارضی دارد؟
بیماری دیابت به مرور زمان می‌تواند مجموعه‌ای از عوارض جسمی را برای فرد مبتلا ایجاد کند به خصوص اگر کنترل قند خون به خوبی انجام نشود. این عوارض می‌توانند اندام‌های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار بدهد. بعضی از عوارض بیماری دیابت، عبارتند از:
- بیماری‌های قلبی عروقی:
- آسیب به عصب‌ها (نوروپاتی):
- آسیب کلیوی(نفروپاتی):
- آسیب به چشم‌ها (رتینوپاتی):
- مشکل در پاها:
- عفونت:
قند خون بالا می‌تواند باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی شود و به همین دلیل است که افراد دیابتی بیشتر به عفونت‌های باکتریایی و قارچی به خصوص در ناحیه پوست و دهان دچار می‌شوند.
- مشکلات شنوایی:
حرف آخر
قدم اول برای پیشگیری، کنترل و درمان دیابت این است که اطلاعات خود را درباره این بیماری بالا ببرید.
در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با جنبه‌های مختلف بیماری دیابت آشنا کنیم.
ما در وبلاگ نوشدارو سعی می‌کنیم با مقاله‌های معتبر و به‌روز به سوالات شما درباره دیابت پاسخ دهیم.
ممنونیم که تا پایان این مقاله همراه ما بودید و اگر سوال یا دغدغه دیگری درباره دیابت دارید، در قسمت نظرات بنویسید تا تیم متخصص نوشدارو به آن‌ها پاسخ دهند.
منابع