رژیم غذایی برای کنترل دیابت بارداری
نگارنده: دکتر معصومه بهبودی
فهرست مطالب
مقدمه
دیابت بارداری یک نوع از دیابت است که معمولا بین هفته ۲۴ تا ۳۲ بارداری و در خانمهایی که قبلا مبتلا به دیابت نبودهاند، پیش میآید و معمولا بعد از زایمان خود به خود برطرف میشود. مقاله دیابت بارداری چیست؟ علائم، تشخیص، کنترل و درمان دیابت بارداری به شما کمک میکند تا همه چیز را درباره این بیماری بدانید.
خوب است بدانید دیابت بارداری در صورتی که کنترل نشود میتواند عوارض و مشکلات مختلفی برای مادر و جنین ایجاد کند و این موضوع اهمیت کنترل این بیماری را بسیار بیشتر میکند.
بیشتر بخوانید: عوارض و بیماریهایی که در صورت کنترل نکردن دیابت بارداری، دچارشان میشوید!
معمولا تغییر رژیم غذایی یکی از اولین اقداماتی است که برای کنترل دیابت بارداری توصیه میشود. به همین دلیل ما در این مقاله تمام نکاتی که در مورد یک رژیم غذایی مناسب و موثر برای کنترل دیابت بارداری لازم است بدانید را برای شما توضیح میدهیم.
بهترین رژیم غذایی برای دیابت بارداری چیست؟ ۷ نکته درباره تدوین برنامه غذایی برای کنترل دیابت بارداری
واقعیت این است که هیچ رژیم غذایی مخصوصی برای دیابت بارداری وجود ندارد بلکه فقط باید افراد مبتلا به این نوع دیابت، تغییراتی در برنامه غذایی خود ایجاد کنند. این تغییرات باید به نحوی باشد که مواد مغذی لازم برای مادر و جنین را تامین کند و در عین حال به یکنواخت شدن جذب و سوخت و ساز گلوکز کمک کند تا قند خون در طول روز در محدوده قابل قبول باقی بماند.
این تغییرات باید با در نظر گرفتن سن، وزن، میزان فعالیت و سابقه پزشکی فرد صورت بگیرد، به همین دلیل انجمن دیابت آمریکا پیشنهاد میدهد که خانمهایی که مبتلا به دیابت بارداری هستند، بعد از تشخیص این عارضه به متخصص تغذیه مراجعه کنند و برنامه تغذیهای اختصاصی دریافت کنند. اما در مجموع اصول و نکات کلیای وجود دارد که رعایت آنها به کنترل دیابت بارداری میکنند که در ادامه این نکات را با هم بررسی میکنیم:
- کربوهیدراتهای پیچیده را بیشتر مصرف کنید.
کربوهیدراتها بخش مهمی از برنامه غذایی را تشکیل میدهند که وظیفه تامین انرژی برای بدن را به عهده دارند. بدن ما کربوهیدراتها را هضم و تبدیل به گلوکز میکند، بنابراین تغییر در نحوه مصرف کربوهیدراتها یکی از مواردی است که به خوبی میتواند در مدیریت قند خون در دیابت بارداری کمک کند. در واقع هم نوع و هم مقدار کربوهیدراتهای مصرفی بر روی سطح قند خون تاثیر گذار هستند و با مدیریت این دو میتوان قند خون را کنترل کرد.
کربوهیدراتها بر اساس سرعت هضم شدن توسط بدن، به دو دسته ساده و پیچیده تقسیم میشوند:
کربوهیدراتهای ساده مثل شکر، عسل و مربا، به سرعت در بدن هضم میشوند و تبدیل به گلوکز میشوند در نتیجه به سرعت قند خون را بالا میبرند. اما کربوهیدراتهای پیچیده مثل نان سبوسدار، حبوبات و سبزیجاتی مثل بروکلی و گلکلم، زمان بیشتری برای هضم شدن نیاز دارند و در مقایسه با کربوهیدراتهای ساده آهستهتر قند خون را بالا میبرند و باعث افزایش ناگهانی قند خون نمیشوند. به همین دلیل خانمهایی که دیابت بارداری دارند باید تا حد ممکن کربوهیدراتهای پیچیده را در رژیم غذایی روزانه خود استفاده کنند و مصرف کربوهیدراتهای ساده را به حداقل برسانند.
از طرف دیگر مقدار مصرف کربوهیدراتها هم مهم است. متاسفانه یک طرز فکر غلط بین عامه مردم وجود دارد که یک خانم باردار باید به جای دو نفر غذا بخورد تا مواد مغذی لازم برای رشد جنین فراهم شود! معمولا همین طرز فکر باعث میشود که خانم باردار کربوهیدراتهایی مثل نان و برنج را زیاد استفاده کند. در حالیکه مطابق اعلام کالج زنان و زایمان آمریکا، خانمهای باردار در سه ماهه دوم و سوم فقط به ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلوکالری اضافهتر نیاز دارند که تقریبا معادل اضافه کردن یک یا دو میان وعده به رژیم غذایی قبلی است. در مورد خانمهایی که دیابت بارداری دارند وضعیت کمی پیچیدهتر است و مقدار کالری مورد نیاز روزانه بر اساس عواملی مثل وزن قبل از بارداری، وزن فعلی، سن بارداری و سطح قند خون تعیین میشود و طبق اعلام انجمن دیابت آمریکا بهتر است فقط ۴۵ تا ۶۰ درصد این کالری از طریق کربوهیدراتها تامین شود.
- در همه وعدهها، مواد غذایی پروتئیندار بگنجانید.
پروتئین یک ماده غذایی مهم است که بدن برای ساخت و بازسازی بافتهای به آن نیاز دارد، به رشد جنین کمک میکند و مصرف آن احساس سیری ایجاد میکند و جلوی پرخوری را میگیرد. به علاوه این ماده غذایی باعث کند شدن هضم کربوهیدراتها میشود و در نتیجه از افزایش ناگهانی قند خون جلوگیری میکند. به همین دلایل بهتر است در هر وعده غذایی، مقداری مواد غذایی دارای پروتئین هم وجود داشته باشد اما خوب است که این پروتئینها از نوع کم چرب انتخاب شوند.
پروتئین را هم فقط به گوشت و مرغ محدود نکنید. ماهی، تخم مرغ، ماست، پنیر و حبوبات همه دارای پروتئین هستند و میتوان در وعدههای مختلف از آنها استفاده کرد. در مورد گوشت و مرغ هم فراموش نکنید که قبل از پخت، چربیهای گوشت را بگیرید و پوست مرغ را جدا کنید تا چربی آنها کم شود.
- از روغنهای سالم در غذای خود استفاده کنید.
به طور کلی مصرف روغنها باید در رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت بارداری، محدود شود اما چون روغنهای ترانس و چربیهای اشباع مثل روغنهای حیوانی و کره میتوانند احتمال مشکلات قلبی را بالا ببرند، باید تا حد امکان از برنامه غذایی حذف شوند. روغنهایی مثل روغن زیتون یا روغن کانولا که سالم هستند را میتوانید جایگزین روغنهای ناسالم کنید.
- وعدههای غذایی را کوچک و تعداد آنها را بیشتر کنید.
یک روش خوب برای کنترل و ثابت نگه داشتن قند خون، کم کردن فاصله بین وعدهها و کوچک کردن آنها است. در واقع مصرف کردن یک وعده غذایی حجیم باعث میشود که قند خون به طور ناگهانی بالا برود و به اصطلاح پیک بزند ضمن اینکه وقتی فاصله بین وعدهها زیاد میشود قند خون خیلی پایین میآید که نه تنها برای جنین مضر است بلکه باعث نوسان قند خون میشود. به همین دلیل بهتر است خانمهای مبتلا به دیابت بارداری، به جای اینکه روزانه سه وعده غذا بخورند، در طی روز سه وعده اصلی و دو تا سه میان وعده داشته باشند و کالری مصرفی روزانهشان را بین این وعدهها تقسیم کنند.
- به اندازه کافی آب بنوشید.
مصرف آب کافی برای همه لازم است اما برای خانمهای مبتلا به دیابت بارداری اهمیت ویژهای دارد چون کم آبی بدن باعث بالا رفتن قند خون میشود بنابراین باید طی روز مقدار کافی آب مصرف کنید تا بدن دچار کم آبی نشود.
مقدار آب مورد نیاز، به عواملی مثل وزن بدن، دمای محیط و میزان فعالیت بستگی دارد، به همین دلیل پیشنهاد میشود که خانمهای مبتلا به دیابت بارداری، درباره میزان آب مصرفی در طول روز با متخصص تغذیه مشورت کنند اما به عنوان یک راهنمای کلی، کالج زنان و زایمان آمریکا پیشنهاد میکند خانمهای باردار، روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان آب مصرف کنند تا دچار کم آبی نشوند.
- درباره اندازه سهم مواد غذایی (portion size) اطلاعات بهدست بیاورید.
انتخاب نوع مناسب مواد غذایی مهم است اما باید بدانید که از هر نوع چقدر باید مصرف کنید چون مصرف زیاد هر نوع ماده غذایی، ممکن است باعث بالا رفتن ناگهانی قند خون شود.
اصطلاح اندازه سهم یا portion size میتواند ما را درباره مقدار مناسب مصرف هر ماده غذایی راهنمایی کند. هر سهم از ماده غذایی در واقع مقداری از ماده غذایی است که به طور معمول برای مصرف یک نفر و در یک وعده غذایی پیشنهاد میشود. اندازه سهم مواد غذایی مختلف به نوع ماده غذایی بستگی دارد، مثلا یک سهم پاستا میتواند یک لیوان از پاستا باشد در حالی که یک سهم گوشت میتواند ۸۵ گرم از گوشت باشد. البته ممکن است تعداد سهم مورد نیاز روزانه از بعضی مواد غذایی بیشتر از یک سهم باشد.
اطلاع از اندازه سهم مواد غذایی کمک میکند که بدانید باید روزانه از هر ماده غذایی چقدر مصرف کنید. در جدول زیر مثالهایی از اندازه سهم مواد غذایی آورده شده است تا بیشتر با این مفهوم آشنا شوید.
- هر چیزی را که در روز میخورید در یک دفترچه ثبت کنید.
با یادداشت کردن جزئیات چیزهایی که در طول روز میخورید میتوانید مراقب مقدار مصرف مواد غذایی باشید و ناخودآگاه از برنامه روزانهتان خارج نشوید و بتوانید به خوبی به رژیم پایبند باشید و دیابت بارداری را کنترل کنید.
رعایت این ۷ نکته میتواند به شما در تدوین یک برنامه غذایی مناسب برای کنترل دیابت بارداری کمک کند.
در یک برنامه غذایی مناسب برای دیابت بارداری، چه میزان از گروههای مختلف غذایی باید مصرف شود؟
یک روش ساده و کاربردی برای فهمیدن این که در هر وعده، چه میزان از مواد غذایی مختلف باید استفاده کنیم، روش “بشقاب دیابتی” است.
در این روش شما باید نصف بشقاب خود را با سبزیجات غیر نشاستهای، یک چهارم آن را با پروتئین بدون چربی و یک چهارم دیگر را با کربوهیدراتهای نشاستهای پر کنید. در جدول زیر مثالهایی از هر گروه غذایی آورده شده است:
رعایت نکات زیر هم برای ایجاد تناسب بین انواع مواد غذایی مصرفی به شما کمک میکند:
- در هر وعده غذایی یک تا دو سهم از کربوهیدراتهای نشاستهای داشته باشید.
- مصرف میوهها را به سه سهم در روز محدود کرده و این مقدار را هم در طول روز تقسیم کنید. به علاوه در روز حداقل دو سهم سبزیجات مصرف کنید.
- در روز سه سهم از مواد غذایی پر کلسیم مثل شیر، پنیر و ماست داشته باشید.
- سعی کنید هر روز سه تا چهار سهم پروتئین در برنامه غذایی داشته باشید. این مقدار را در وعدههای مختلف صبحانه، ناهار، شام و میان وعده تقسیم کنید.
خانمهای مبتلا به دیابت بارداری بهتر است چه غذاهایی را مصرف نکنند؟
خانمهایی مبتلا به دیابت بارداری میتوانند به اندازه مناسب از همه مواد غذایی، استفاده کنند به جز مواردی که استثنا هستند و بهتر است مصرف آنها تا حد امکان محدود شود، در ادامه این موارد را بررسی میکنیم:
- شیرینیها و نوشیدنیهای شیرین
خوراکیهایی مثل کیک، آبنبات، شیرینی و نوشابه مقدار زیادی شکر یا چربی دارند و در عین حال ارزش غذایی چندانی هم ندارند و مصرف آنها باعث بالا رفتن ناگهانی قند خون میشود. به همین دلیل مصرف آنها باید تا حد امکان محدود شود.
توجه داشته باشید که حتی شیرینیهای بدون شکر هم ممکن است انتخاب مناسبی نباشند چون با وجود اینکه شکر ندارند اما در عین حال کربوهیدرات و کالری بالایی دارند. پس اگر تصمیم به مصرف نوع بدون شکر یا sugar free این خوراکیها گرفتید، حتما مقدار کالری و کربوهیدرات آنها را از روی لیبل بسته بندی کنترل کنید تا مطمئن شوید برای برنامه غذایی شما مناسب است.
اما در صورتی که به شدت هوس خوردن این خوراکیها را کردید، فقط یک تکه کوچک از آنها بردارید و در انتهای یکی از وعدههای غذایی بخورید. اگر هوس نوشابه یا آب میوه صنعتی کردید، خودتان را به یک یا دو جرعه در انتهای یک وعده غذایی محدود کنید و هیچ وقت این خوراکیها را بین وعدههای غذایی و با معده خالی مصرف نکنید چون سریعتر جذب میشوند و قند خون را با سرعت بیشتری بالا میبرند اما مصرف آنها در انتهای وعده غذایی سرعت جذب آنها را کند میکند و آسیب آنها را کمتر میکند.
- غذاهای فرآوری شده
غذاهای فرآوری شده مثل چیپس، غذاهای نیمه آماده، نودل و سوسیس و کالباس مقدار زیادی شکر، سدیم و چربیهای ناسالم دارند اما از نظر مواد مغذی بسیار فقیر هستند.
مصرف زیاد این غذاها نه تنها باعث افزایش وزن میشود بلکه کنترل قند خون را هم مشکل میکند. به همین دلیل بهتر است تا حد امکان این مواد غذایی را مصرف نکنید اما اگر هوس خوردن این خوراکیها را داشتید، فقط یک تکه کوچک بردارید و هیچوقت یک وعده کامل را به این غذاها اختصاص ندهید.
بیشتر بخوانید و بدانید: چاقی و احتمال ابتلا به انواع دیابت
- آب میوه طبیعی
آب میوههای طبیعی از نظر عامه مردم یک خوراکی کاملا سالم و بیضرر به حساب میآیند. این مسئله درست است اما نکته اینجاست که هر میوه مقداری کربوهیدرات دارد. به این ترتیب مصرف یک لیوان آب میوه طبیعی، کربوهیدرات زیادی به بدن وارد میکند و باعث بالا رفتن ناگهانی قند خون میشود. بنابراین مصرف آب میوههای طبیعی باید در رژیم غذایی دیابت بارداری کنترل و محدود شود.
- ساندویچهای سرد و بعضی از انواع پنیر
هورمونهایی که در دوران بارداری ترشح میشوند، سیستم ایمنی را تا حدودی ضعیف میکنند و به همین دلیل احتمال مسمومیت غذایی در خانمهای باردار بیشتر میشود. پس در این دوران نباید غذاهایی که احتمال دارد باکتریهایی مثل لیشتریا یا سالمونلا داشته باشند، مصرف شود. غذاهایی مثل ساندویچهای سرد، پنیرهایی مثل کممبرت، ریکوتا و فتا، تخم مرغ خام و گوشت نیم پز مثالهایی از این غذاها هستند.
- جگر
مصرف زیاد ویتامین A در دوران بارداری میتواند برای مادر و جنین مضر باشد و حتی باعث نقص مادرزادی در جنین شود. جگر از مواد غذاییای است که مقدار زیادی ویتامین A دارد و به همین دلیل پیشنهاد میشود، خانمهای باردار در دوران بارداری جگر مصرف نکنند یا به صورت خیلی کم و محدود مصرف کنند.
- بعضی از انواع ماهیها
بعضی از ماهیها درصد بالایی جیوه دارند که جیوه برای سیستم عصبی جنین در حال رشد، مضر است. توصیه میشود ماهیهایی مثل کوسه ماهی در دوران بارداری مصرف نشوند و ماهی تن تازه، دو بار در هفته و تن ماهی کنسرو شده هم حداکثر ۱۶۰ گرم در هفته، مصرف شود.
- الکل
خانمهای مبتلا به دیابت بارداری، نباید الکل مصرف کنند چون مصرف الکل برای جنین مضر است، باعث نوسان قند خون در مادر باردار میشود و با داروهایی مثل انسولین و متفورمین که برای کنترل قند خون در دیابت بارداری استفاده میشوند هم تداخل دارد و مصرف همزمان آنها میتواند باعث خطر هایپوگلایسمی شود.
آیا لازم است خانمهای مبتلا به دیابت بارداری، مکمل مصرف کنند؟
هیچ مکملی که مخصوص دیابت بارداری باشد، وجود ندارد اما به طور کلی ویتامینها و املاحی وجود دارند که باید به اندازه کافی در بدن خانمهای باردار وجود داشته باشند. در صورتی که رژیم غذایی به تنهایی برای تامین آنها کافی نباشد، باید با نظر پزشک، مکمل مصرف شود. ویتامینهای و املاحی مثل:
- اسید فولیک
- آهن
- کلسیم
- ویتامین D
حرف آخر
امیدواریم این مقاله به سوالات شما درباره رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت بارداری پاسخ داده باشد. خوب است بدانید ورزش کردن هم یکی از مواردی است که میتواند به کنترل دیابت باردای کمک کند پس پیشنهاد میکنیم مقاله لیست ورزشهای مناسب برای کنترل دیابت بارداری را بخوانید.
اگر سوال یا دغدغه دیگری دارید، در قسمت نظرات بنویسید تا تیم متخصص نوشدارو به آنها پاسخ دهند.
منابع