پیشدیابت چیست؟
نگارنده: دکتر معصومه بهبودی
مقدمه
آیا می‌دانستید طبق دهمین نسخه از اطلس دیابت که در سال ۲۰۲۱ توسط اتحادیه جهانی دیابت منتشر شده است، تقریبا ۹ درصد از بزرگسالان بین سنین ۲۰ تا ۷۹ سال در جهان، دچار وضعیتی هستند که احتمال ابتلا به دیابت را در آن‌ها بالا می‌برد؟
این وضعیت از نظر پزشکی به عنوان پیشدیابت شناخته می‌شود و احتمال آن در حدی زیاد است که احتمالا خود شما یا یکی از آشنایانتان به این وضعیت دچار هستید. به همین دلیل در این مقاله قصد داریم یک تصویر واضح از عارضه پیشدیابت، عوامل خطر آن، علائم و روش‌های پیشگیری و مدیریت آن برای شما ترسیم کنیم چون با داشتن اطلاعات کافی درباره این عارضه می‌توانید با اقدامات مناسب و به موقع، برای ارتقاء سلامتی‌اتان اقدام کنید. فراموش نکنید که قدم‌های کوچکی که در حال حاضر برمی‌دارید، تغییرات بسیار بزرگی در آینده برای شما ایجاد خواهند کرد.
همچنین اگر مایل هستید اطلاعات بیشتری درباره عارضه دیابت داشته باشید می‌توانید به مقاله همه چیز درباره دیابت مراجعه کنید.
پیشدیابت از نظر پزشکی چه تعریفی دارد؟
پیشدیابت از نظر پزشکی وضعیتی است که در آن سطح قند خون از مقدار طبیعی بالاتر است اما هنوز انقدر بالا نرفته است که به عنوان دیابت تشخیص داده شود. این عارضه در حقیقت نشان می‌دهد که توانایی بدن برای تنظیم قند خون ضعیف شده است و نمی‌تواند سطح قند خون را در محدوده طبیعی نگه‌دارد.
پیشدیابت گرچه به عنوان دیابت در نظر گرفته نمی‌شود اما از نظر پزشکی یک معضل سلامتی به حساب می‌آید چون این عارضه احتمال مشکلاتی مثل دیابت نوع دو و بیماری‌های قلبی را بالا می‌برد. در واقع بدون مداخله به موقع، در بیشتر مواد عارضه پیشدیابت به دیابت نوع دو تبدیل می‌شود.
بیشتر بدانید: دیابت نوع دو چیست؟
پیشدیابت چطور تشخیص داده می‌شود؟
روش تشخیص پیشدیابت، انجام آزمایش خون است و آزمایش قند خون ناشتا و تست تحمل گلوکز رایج‌ترین آزمایش‌هایی هستند که برای تشخیص پیشدیابت استفاده می‌شوند.
در واقع در صورتی که نتایج آزمایش قند خون ناشتا بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد نشان‌دهنده وضعیت پیشدیابت است.
در خصوص تست تحمل گلوکز هم اگر نتایج قند خون، دو ساعت بعد از مصرف محلول قندی در محدوده ۱۴۰ تا ۱۹۹ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد به عنوان پیش دیابت در نظر گرفته می‌شود.
آزمایش خون دیگری که ممکن است برای تشخیص پیشدیابت تجویز شود، آزمایش A1C است که وضعیت قند خون را طی دو تا سه ماه قبل نشان می‌دهد و در صورتی که نتایج آن بین ۷/۵ تا ۴/۶ درصد باشد به عنوان پیشدیابت تشخیص داده می‌شود.
انجمن دیابت آمریکا (ADA ) پیشنهاد می‌کند که بهتر است برای تشخیص پیشدیابت ابتدا آزمایش قند خون ناشتا انجام شود و در صورتی که نیاز به تایید بیشتر باشد می‌توان از تست تحمل گلوکز و آزمایش A1C کمک گرفت.
چه عواملی احتمال پیشدیابت را بیشتر می‌کنند؟
حالا که با مفهوم پیشدیابت آشنا شدید ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که چه عواملی می‌توانند احتمال به وجود آمدن این عارضه را بیشتر کنند؟
خوب است بدانید که عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند در ایجاد این عارضه نقش داشته باشند که در ادامه یک به یک آن‌ها را بررسی می‌کنیم:
- چاقی یا اضافه وزن
یکی از اصلی‌ترین عواملی که می‌تواند زمینه را برای پیشدیابت فراهم کند اضافه وزن و چاقی است. مطالعات نشان می‌دهند که این احتمال با مقدار BMI رابطه مستقیم داردو هر چقدر BMI بالاتر باشد احتمال مبتلا شدن به پیشدیابت هم بیشتر می‌شود.
در واقع با توجه به این‌که چربی اضافه به خصوص در ناحیه شکم باعث مقاومت به انسولین می‌شود، افرادی که چاق هستند یا اضافه وزن دارند بیشتر احتمال دارد که به پیشدیابت مبتلا شوند.
- سن بالای ۴۵ سال
یکی دیگر از عواملی که احتمال پیشدیابت را بالا می‌برد، بالا رفتن سن است و مطالعات نشان می‌دهند که این احتمال بعد از ۴۵ سالگی به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر می‌شود. دلیل این مسئله هم ساده است: در واقع با بالا رفتن سن به تدریج توانایی لوزالمعده برای تولید انسولین کمتر می‌شود ضمن این‌که حساسیت سلول‌های بدن به انسولین هم پایین می‌آید که مجموع این عوامل احتمال وضعیت پیشدیابت را بیشتر می‌کند.
- کم تحرکی
کم تحرکی با کم کردن حساسیت به انسولین و فراهم کردن زمینه برای چاقی، شرایط را برای ایجاد پیشدیابت فراهم می‌کند. اگر این سوال برایتان پیش آمده است که کم تحرکی چه تعریفی دارد، خوب است بدانید که نشستن طولانی مدت برای تماشای تلویزیون، کار با کامپیوتر یا گوشی موبایل و نداشتن برنامه ورزشی همگی از نشانه‌های یک زندگی کم تحرک هستند. به عنوان یک معیار علمی و دقیق‌تر، بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بزرگسالان بین سنین ۱۸ تا ۸۴ سال باید حداقل هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه فعالیت ورزشی هوازی با شدت متوسط داشته باشند وگرنه کم تحرک به حساب می‌آیند.
- سابقه فامیلی دیابت نوع دو
مورد دیگری که احتمال پیشدیابت را بالا می‌برد، سابقه فامیلی است. در واقع در صورتی که یکی از والدین یا خواهر و برادر فردی دچار دیابت نوع دو باشد، احتمال مبتلا شدن او به پیشدیابت بیشتر می‌شود. این مسئله می‌تواند هم به ژنتیک و هم به مسائل محیطی مربوط باشد. به بیان دیگر، ممکن است زمینه مقاومت به انسولین یا سایر عواملی که باعث پیشدیابت می‌شوند از طریق وراثت به این افراد به ارث رسیده باشد، ضمن این‌که افراد یک خانواده، معمولا شیوه زندگی مشابهی دارند و عادت‌های ناسالم در آن‌ها مشترک است. این در حالی است که شیوه زندگی نامناسب و عادت‌های ناسالم می‌توانند زمینه ساز مسائلی مثل چاقی و کم تحرکی باشند که از عوامل خطر مهم پیشدیابت به حساب می‌آیند.
- سابقه دیابت بارداری یا به دنیا آوردن نوزاد با وزن بیشتر از ۴ کیلوگرم
سابقه مبتلا بودن به دیابت بارداری در یک خانم در واقع نشان‌دهنده زمینه مقاومت به انسولین در بدن اوست که می‌تواند با گذشت زمان شرایط را برای بالا رفتن قند خون و عارضه پیشدیابت فراهم کند. از طرف دیگر، به دنیا آوردن یک کودک درشت با وزن بالای ۴ کیلوگرم می‌تواند نشان‌دهنده این موضوع باشد که نوزاد در دوران جنینی در معرض سطح بالایی از گلوکز قرار داشته است که باعث درشت شدن غیر معمول نوزاد شده است و در واقع به نوعی احتمال این موضوع را مطرح می‌کند که قند خون مادر در دوران بارداری بالا بوده است که احتمالا تشخیص داده نشده است.
بیشتر بخوانید: دیابت بارداری چیست؟
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یک عارضه هورمونی است که یکی از مشخصه‌های اصلی آن مقاومت به انسولین است ضمن این‌که این عارضه با یک التهاب خفیف مزمن همراه است که مجموع این عوامل باعث بالا رفتن احتمال پیشدیابت می‌شود.
بیشتر بخوانید: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و دیابت در زنان
پیشدیابت چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟
به طور معمول پیشدیابت هیچ علامت و نشانه خاصی ندارد چون هنوز قند خون در حدی بالا نرفته است که علامت و نشانه خاصی ایجاد کند. در حقیقت بعضی افراد ممکن است برای مدت طولانی بدون آن‌که متوجه باشند به این عارضه مبتلا باشند و به طور اتفاقی با انجام آزمایش خون متوجه این عارضه بشوند. به همین دلیل انجمن دیابت آمریکا توصیه می‌کند کسانی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند و در عین حال یکی دیگر از عوامل خطری را که در بخش قبلی به آن‌ها اشاره کردیم را هم دارند، بهتر است بعد از ۴۵ سالگی تحت نظر پزشک به طور منظم برای تشخیص پیشدیابت آزمایش خون انجام بدهند.
مثلا اگر کسی که اضافه وزن دارد، یکی از فامیل نزدیک او به دیابت نوع دو دچار باشد باید بداند که احتمال پیشدیابت در او بالاست و بهتر است از ۴۵ سالگی تحت نظر پزشک به طور منظم آزمایش خون بدهد تا اگر به این عارضه ایجاد شد بلافاصله تشخیص داده شود و اقدامات لازم برای کنترل و درمان آن شروع شود.
پیشدیابت چه عوارض و مشکلاتی ایجاد می‌کند؟
حالا که متوجه شدید پیشدیابت چه تعریفی دارد ممکن است این سوال برایتان پیش بیاید که این عارضه در صورتی که نادیده گرفته شود و اقدامی برای درمان آن انجام نشود چه عوارض و مشکلاتی می‌تواند ایجاد کند؟
در ادامه مهمترین عوارض و مشکلاتی که پیشدیابت می‌تواند ایجاد کند را برایتان توضیح می‌دهیم:
- دیابت نوع دو
اصلی‌ترین عارضه‌ای که پیشدیابت می‌تواند ایجاد کند، ابتلا به دیابت نوع دو است. مطالعات نشان می‌دهند که حدود ۵۰ درصد کسانی که پیشدیابت دارند، طی ۵ سال به دیابت نوع دو مبتلا می‌شوند. بنابراین اگر پیش دیابت به حال خود رها شود احتمال ابتلا به دیابت نوع دو و مشکلات ناشی از آن را به طور قابل ملاحظه‌ای بالا می‌برد.
- بیماری‌های قلبی
بر اساس مطالعات انجام شده، پیشدیابت احتمال مشکلات قلبی عروقی مثل انفارکتوس میوکارد و بیماری‌های عروق کرونر قلب را بیشتر می‌کند. به عنوان مثال، طبق نتایج یک مطالعه، خطر مرگ ناشی از مشکلات قلبی در بزرگسالانی مبتلا به پیشدیابت، ۲۴ درصد بیشتر از کسانی است که به این عارضه مبتلا نیستند.
- مشکلات کلیوی (نفروپاتی)
یکی دیگر از مشکلاتی که عارضه پیشدیابت می‌تواند ایجاد کند بالا بردن احتمال بیماری‌های کلیوی یا نفروپاتی است. مطالعات مختلفی که در این باره انجام شده است نشان می‌دهد که شیوع بیماری‌های کلیوی در افراد مبتلا به پیشدیابت به طور قابل ملاحظه‌ای بیشتر است به نحوی که بعضی مطالعات احتمال نفروپاتی در افراد مبتلا به پیشدیابت را تقریبا دو برابر کسانی که قند خون طبیعی دارند تخمین می‌زنند.
- آسیب به عصب‌ها (نوروپاتی)
آسیب به اعصاب محیطی مثل اعصاب مربوط به دست‌ها و پاها یکی دیگر از مواردی است که به عنوان عارضه پیشدیابت مطرح می‌شود. آسیب به این اعصاب می‌تواند باعث بی‌حسی، مورمور شدن و درد در این اندام‌ها شود. بعضی مطالعات نشان می‌دهند که تقریبا ۱۱ تا ۲۵ درصد افرادی که دچار پیشدیابت هستند، شواهدی از نوروپاتی در اندام‌های خود نشان می‌دهند. البته باید این نکته را هم در نظر گرفت که افراد دچار پیشدیابت عموما بالای ۴۵ سال سن دارند، اضافه وزن دارند یا چاق هستند و یا فشارخون بالا دارند که همه این عوامل به نوعی زمینه را برای نوروپاتی فراهم می‌کنند. به همین دلیل شاید پیشدیابت به همراه عواملی که توضیح دادیم در ایجاد عارضه نوروپاتی نقش داشته باشد.
- آسیب بینایی (رتینوپاتی)
رتینوپاتی در واقع آسیب به عروق خونی و اعصاب موجود در شبکیه چشم است که می‌تواند باعث کاهش بینایی شود. این عارضه به عنوان یک عارضه شناخته شده دیابت تایید شده است اما بعضی مطالعات ارتباط بین پیشدیابت و عارضه رتینوپاتی را هم مطرح می‌کنند و عنوان می‌کنند که احتمال رتینوپاتی در افراد مبتلا به پیشدیابت در مقایسه با کسانی که قند خون طبیعی دارند بالاتر است. به عنوان مثال یک مطالعه که در آلمان انجام شده است نشان می‌دهد که حدود ۸ درصد افرادی که پیشدیابت دارند دچار عارضه رتینوپاتی هستند. در واقع به نظر می‌رسد بالا رفتن سطح قند خون در پیشدیابت ممکن است باعث شروع تخریب در عروق خونی و اعصاب شبکیه چشم شود و زمینه را برای عارضه رتینوپاتی فراهم کند.
آیا پیشدیابت قابل درمان است؟
حالا که درباره پیشدیابت و عواملی که احتمال آن را بالا می‌برند یاد گرفتید، ممکن است بخواهید بدانید که آیا این عارضه قابل درمان هست و آیا راهکاری وجود دارد که با کمک آن بتوان قند خون را در افرادی که پیشدیابت دارند مجددا به سطح طبیعی برگرداند؟
خبر خوب این است که با انجام بعضی اقدامات، به خصوص اگر در شروع وضعیت پیشدیابت انجام شود می‌توان سطح قند خون را به به وضعیت طبیعی برگرداند و از دیابت نوع دو پیشگیری کرد یا حداقل آن را به تاخیر انداخت که در ادامه این راهکارها را به طور کامل برایتان توضیح می‌دهیم:
- کاهش وزن
همان طور که توضیح دادیم، یکی از مهمترین عواملی که احتمال پیشدیابت را بالا می‌برد اضافه وزن و چاقی است. به همین دلیل یکی از راهکارهای مهمی که می‌تواند در معکوس کردن روند دیابت نقش داشته باشد کم کردن وزن اضافه بدن است.
در واقع متخصصین اعتقاد دارند که کم کردن حداقل ۷ درصد از وزن بدن می‌تواند وضعیت پیشدیابت را معکوس کند و احتمال دیابت نوع دو را پائین بیاورد.
مثلا کم کردن شش و نیم کیلو وزن برای یک فرد ۹۰ کیلویی می‌تواند تفاوت قابل ملاحظه‌ای در وضعیت پیشدیابت او ایجاد کند ضمن این‌که کم کردن وزن، وضعیت سایر مشکلات جسمی مثل فشارخون یا کلسترول بالا را هم بهتر می‌کند.
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: بیشتر بخور اما وزن کم کن!
- فعالیت منظم بدنی
فعالیت بدنی ضمن این‌که حساسیت به انسولین را بالا می‌برد، به کاهش وزن هم کمک می‌کند به همین دلیل ورزش منظم یک بخش مهم از برنامه کنترل و درمان پیشدیابت به حساب می‌آید. برنامه ورزشی افراد مبتلا به پیشدیابت باید شامل روزانه نیم ساعت فعالیت هوازی با شدت متوسط، برای حداقل ۵ روز در هفته باشد. فعالیت‌هایی مثل پیاده روی سریع، دوچرخه سواری یا شنا همگی فعالیت‌های هوازی مناسبی برای معکوس کردن روند پیشدیابت و پیشگیری از دیابت نوع دو هستند.
- رژیم غذایی سالم
رعایت یک رژیم غذایی متعادل و سالم یکی از راهکارهای کلیدی برای برگرداندن قند خون به وضعیت طبیعی در افراد مبتلا به پیشدیابت به حساب می‌آید. موارد زیر نکاتی هستند که با رعایت آن‌ها می‌توانید یک رژیم غذایی مناسب برای درمان پیشدیابت و پیشگیری از دیابت نوع دو داشته باشید:
- مصرف مواد غذایی با فیبر بالا
خوراکی‌هایی مثل سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات و غلات کامل همگی مقدار زیادی فیبر دارند. فیبر غذایی باعث کند شدن عمل هضم و جذب مواد غذایی می‌شود و در نتیجه از افزایش ناگهانی یا به اصطلاح پیک زدن قند خون جلوگیری می‌کند.خوب است بدانید که گنجاندن روزانه ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر غذایی در برنامه روزانه باعث می‌شود تا میزان فیبر غذایی برای کنترل وضعیت پیشدیابت مناسب باشد.
- مصرف چربی‌های سالم
روغن‌هایی مثل روغن زیتون، روغن موجود در آجیل و آووکادو حاوی روغن‌های غیراشباع هستند و باعث بهتر شدن حساسیت به انسولین می‌شوند. به همین دلیل باید تا حد امکان مصرف روغن‌های اشباع مثل کره محدود شود و به جای آن‌ها روغن‌های سالم در برنامه غذایی جایگزین شود. در نظر داشته باشید مواد غذایی‌ای مثل گوشت قرمز هم حاوی چربی‌های اشباع هستند و باید مصرف آن‌ها هم در برنامه غذایی محدود شود.
- محدود کردن کربوهیدرات‌های فرآوری شده
خوراکی‌هایی مثل کیک و شیرینی که از آرد سفید و شکر درست شده‌اندمثال‌هایی از کربوهیدرات‌های فرآوری شده هستند و مصرف آن‌ها می‌تواند باعث افزایش ناگهانی قند خون شود و به همین دلیل باید مصرف آن‌ها تا حد امکان در افرادی که پیشدیابت دارند محدود شود.
- مصرف پروتئین‌های کم چرب
یک برنامه غذایی سالم باید حاوی مقدار کافی از مواد غذایی پروتئینی باشد اما افرادی که پیشدیابت دارند بهتر است بیشتر از پروتئین‌های گیاهی مثل سویا، عدس و لوبیا استفاده کنند. البته پروتئین‌هایی مثل گوشت ماهی، مرغ و سایر پرندگان هم چون چربی چندانی ندارند گزینه‌های مناسبی به حساب می‌آیند. مصرف مواد غذایی حاوی پروتئین ضمن این‌که باعث احساس سیری می‌شود، به ثابت نگه داشتن قند خون هم کمک می‌کند.
- مصرف دارو
در بعضی موارد، ممکن است برای درمان وضعیت پیشدیابت و پیشگیری از دیابت نوع دو، مصرف دارو هم لازم باشد. به عنوان مثال در مواردی که تغییر سبک زندگی یعنی فعالیت ورزشی و رژیم غذایی به اندازه کافی قند خون را پائین نیاورند یا در شرایطی که BMI بالای ۳۵ باشد و یا وقتی که خانمی هم‌زمان به پیشدیابت و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا باشد، ممکن است پزشک تصمیم به تجویز دارو هم بگیرد.
بیشتر بخوانید و بدانید: سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: از علائم تا درمان
در این شرایط معمولا داروی متفورمین به عنوان انتخاب اول برای افراد مبتلا به پیشدیابت تجویز می‌شود چون بیشترین شواهد علمی درباره موثر بودن آن در درمان پیشدیابت و پیشگیری از دیابت نوع دو وجود دارد ضمن این‌که این دارو هم حساسیت به انسولین را بالا می‌برد و هم به کاهش وزن کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره داروی متفورمین
البته بسته به شرایط، ممکن است به جای متفورمین، داروهای دیگری مثل آکاربوز یا امپاگلیفلوزین برای درمان پیشدیابت تجویز شوند، گر چه شواهد اثر بخشی آن‌ها در درمان پیشدیابت و پیشگیری از دیابت نوع دو در مقایسه با متفورمین ضعیف‌تر است. مثلا در افرادی که عوارض جانبی متفورمین قابل تحمل نباشد یا به هر دلیل این دارو منع مصرف داشته باشد و در عین حال پزشک مصرف دارو را لازم بداند، داروهای دیگری که از آن‌ها اسم بردیم به عنوان گزینه مناسب مطرح می‌شوند.
کلام آخر
در صد سال گذشته، زندگی شهرنشینی باعث تغییر سبک زندگی، عادات تغذیه‌ای و میزان فعالیت بدنی در جوامع بشری شده است و همین مسئله باعث بالا رفتن آمار مشکلاتی مثل پیشدیابت و به دنبال آن دیابت نوع دو شده است. اما خوشبختانه در صورت تشخیص و اقدام به موقع، این عارضه در درصد قابل توجهی از مبتلایان، قابل درمان و معکوس شدن است. به همین دلیل داشتن اطلاعات کافی درباره این عارضه، عوامل خطر، زمان مناسب مراجعه به پزشک و اقدامات مورد نیاز برای تشخیص و درمان آن بسیار اهمیت دارد.
امیدواریم این مقاله به شما کمک کرده باشد تا با جنبه‌های مختلف این عارضه آشنا شوید. اگر سوال یا ابهام خاصی درباره این موضوع دارید می‌توانید در بخش دیدگاه مطرح کنید تا تیم تخصصی نوشدارو به آن‌ها پاسخ بدهند.
منابع