لیراگلوتاید (Liraglutide)
نگارنده: دکتر مهسا هادیپور جهرمی
بازبینی نهایی: دکتر مژگان میر عبدالحق
لیراگلوتاید در یک نگاه:
لیراگلوتاید یک داروی کاهنده قند خون تزریقی است که به تنهایی و یا همراه سایر داروها برای کمک به پایین آوردن قند خون در افرادی که دیابت نوع دو دارند استفاده می‌شود. به علاوه لیراگلوتاید احتمال حمله قلبی، سکته قلبی و مرگ را در افرادی که هم زمان با دیابت بیماری قلبی عروقی هم دارند کم می‌کند.
این دارو در دیابت نوع یک کاربرد ندارد و نمی‌تواند جایگزین مصرف انسولین شود.
دقت کنید که این دارو باید به طور مرتب و هر روز استفاده شود و استفاده نامرتب و گاه به گاه باعث می‌شود که مصرف این دارو برای شما فایده ای نداشته باشد.
نحوه عملکرد دارو
لیراگلوتاید با سه روش باعث پایین آوردن قند خون در افرادی که دیابت نوع دو دارند می شود:
- مقدار انسولین تولید شده در بدن را بیشتر می کند.
- باعث کم شدن یک ماده به نام گلوکاگون در بدن می‌شود. گلوکاگون باعث می‌شود کبد مقدار قند بیشتری تولید کند.
- با تاثیر بر روی معده باعث می‌شود غذا آهسته‌تر از معده عبور کند در نتیجه مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا قند موجود در غذا وارد خون شود.
اشکال دارویی
- این دارو به دوشکل قلم آماده تزریق و کارتریج در دسترس است.
- برای استفاده از فرم کارتریج باید قلم چند بار مصرف داشته باشید و کارتریج را داخل آن بگذارید و تزریق کنید. بعد از تمام شدن داروی کارتریج می‌توانید یک کارتریج جدید داخل قلم بگذارید و استفاده کنید.
- هر دو شکل دارای ۳ میلی‌لیتر دارو معادل ۱۸ میلیگرم لیراگلوتاید هستند.
- با استفاده از قلم آماده تزریق در هر بار می‌توانید مقادیر ۰/۶، ۱/۲ یا ۱/۸ میلیگرم از لیراگلوتاید را به صورت زیر جلدی تزریق کنید.
اثربخشی
بر اساس مطالعات بالینی، مصرف دوز مناسب و به مدت کافی از لیراگلوتاید می‌تواند نتایج زیر را برای بیماران ایجاد کند:
- سطح هموگلوبین A1C حدود یک درصد پایین می‌آید.
- قند خون ناشتا ۱۵ تا ۲۶ میلیگرم در دسی‌لیتر کمتر می‌شود.
- وزن بدن بیماران ۲/۱ تا ۲/۵ کیلوگرم کاهش پیدا می‌کند.
موارد و میزان مصرف
برای پایین اوردن قند خون در دیابت نوع دو، درمان معمولا با مقدار ۰/۶ میلیگرم در روز شروع می‌شود. بعد از یک هفته پزشک دوز را به ۱/۲ میلیگرم در روز افزایش می‌دهد. بعضی از بیماران ممکن است روزانه به ۱/۸ میلیگرم از این دارو نیاز داشته باشند.
- مصرف این دارو در افراد کمتر از ۱۰ سال توصیه نمی‌شود.
- پزشک دارو را از حداقل دوز شروع می‌کند و به تدریج دوز را بالا می‌برد. به این ترتیب بدن به دارو عادت می‌کند و عوارض جانبی یه حداقل می‌رسد.
- اگر لیراگلوتاید را به تنهایی مصرف می‌کنید لازم نیست برای تنظیم دوز آن هر روز قند خونتان را کنترل کنید اما اگر علاوه بر این دارو از سایر داروهای کاهنده قند خون مثل گلی‌بنکلامید هم استفاده می‌کنید ممکن است پزشک از شما بخواهد تا به طور مرتب قند خونتان را اندازه گیری کنید. با این کار به پزشک کمک می کنید تا تصمیم بگیرد آیا دوز سایر داروهای کاهنده قند خون شما نیاز به تغییر دارد یا نه.
- انتخاب دارو و یا دوز مناسب کار پیچیده ای است و پزشک برای این کار نکات مختلفی مثل نوع و وضعیت بیماری و سایر داروهایی که بیمار مصرف می‌کند را در نظر می‌گیرد. بنابراین همیشه دارو را دقیقا همان‌طور که پزشکتان دستور داده است مصرف کنید و هیچ‌وقت خوددرمانی نکنید.
نحوه مصرف
- قبل از مصرف دارو را بررسی کنید و فقط در صورتی که شفاف، بی‌رنگ و بدون ذرات خارجی بود آن را مصرف کنید.
- لیراگلوتاید باید روزی یک‌بار مصرف شود. می‌توانید آن را در هر ساعتی از روز مصرف کنید اما بهتر است هر روز آن را در یک ساعت مشخص مصرف کنید تا جزء برنامه روزانه‌اتان بشود و مصرف آن را فراموش نکنید.
- ااین دارو باید به صورت تزریق زیر جلدی استفاده شود.
عوارض جانبی
مثل همه داروها، مصرف لیراگلوتاید می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند اما بسیاری از مصرف کنندگان هیچ عارضه‌ای را تجربه نمی‌کنند یا فقط دچار عوارض جزئی می‌شوند. عوارض جانبی معمولا به مرور زمان که بدن به دارو عادت می کند بهتر می‌شوند.
عوارض جانبی شایع
این عوارض معمولا در بیشتر از یک نفر از هر صد نفر ایجاد می‌شود. اما معمولا ملایم و کوتاه مدت هستند.
تذکر: اگر این عوارض بیشتر از چند روز طول کشید حتما با پزشک مشورت کنید.
تهوع و استفراغ
این عارضه گذرا است و در عرض چند روز تا چند هفته اول از بین می‌رود.
راه حل
- غذاهای چرب و پر ادویه نخورید و تا مدتی غذاهای سبک مصرف کنید. چربی و ادویه احتمال تهوع را بیشتر می‌کند.
- به آرامی غذا بخورید و غذا خوردن سریع و با عجله را کنار بگذارید.
- وعده‌های غذایی را کوچک و تعداد آنها را بیشتر کنید.
- برای اینکه به دلیل تهوع و استفراغ بدنتان کم آب نشود مایعات فراوان مصرف کنید.
سردرد
راه حل
- به اندازه کافی استراحت کنید و مایعات فراوان مصرف کنید. خستگی و کم آبی بدن، احتمال سردرد را بیشتر می‌کند.
- اگر لازم شد می‌توانید بعد از مشورت با داروساز از مسکن مناسب استفاده کنید.
- اگربعد از چند روز سردرد شما بهتر نشد یا هر روز شدیدتر می‌شود حتما به پزشکتان اطلاع بدهید.
اسهال یا یبوست
این عوارض معمولا چند روزبعد از شروع مصرف لیراگلوتاید ناپدید می‌شوند.
راه حل
- عارضه اسهال شایع‌تر است و در افراد بیشتری ایجاد می‌شود. اگر این عارضه ایجاد شد برای جلوگیری از کم آبی بدن، به مقدار کافی آب و مایعات مصرف کنید.
- بدون مشورت با پزشک یا داروساز داروی ضد اسهال مصرف نکنید.
- اگر اسهال ادامه دار بود حتما با پزشکتان مشورت کنید.
- اگر یبوست ایجاد شد سالاد و سبزیجات و غذاهای دارای فیبر بالا و آب فراوان مصرف کنید و برنامه منظم پیاده‌روی داشته باشید.
واکنش‌های محل تزریق مثل قرمزی، سوزش، خارش
این عوارض معمولا در ابتدای درمان ایجاد می‌شوند و به مرور رفع می‌شوند.
راه حل
- برای کمتر شدن این عوارض محل تزریق را به طور مرتب تغییر بدهید.
- اگر این علایم رفع نشدند یا به مرور شدیدتر می‌شوند پزشکتان را در جریان بگذارید.
کاهش اشتها
این عارضه در عین حال می‌تواند یک مزیت به حساب بیاید چون باعث کم شدن وزن و به دنبال آن کنترل بهتر قند خون می‌شود.
راه حل
- تا وقتی که کاهش اشتها خیلی شدید نیست و فقط باعث کمتر شدن مصرف غذا می‌شود جای نگرانی نیست اما اگر کاهش اشتها شدید است و ممکن است باعث سوء تغذیه در شما شود حتما به پزشکتان اطلاع بدهید.
عوارض جانبی مهم
این عوارض به ندرت پیش می آیند اما به هر حال بعضی از مصرف کنندگان این دارو دچار این عوارض جدی و مهم می‌شوند به همین دلیل لازم است با نشانه‌های این عوارض آشنا باشید.
آنافیلاکسی
علائم
به وجود آمدن کهیر پوستی، تاول، قرمزی پوست، خس خس سینه، احساس فشار در قفسه سینه،مشکل در تنفس یا صحبت کردن، تورم دهان، صورت، لب‌ها، زبان و گلو از علائم اصلی آنافیلاکسی هستند.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
پانکراتیت
علائم
از مهمترین علائم پانکراتیت درد مداوم و شدید شکمی است که به پشت گسترش پیدا می‌کند و ممکن است همراه یا بدون تهوع و استفراغ باشد.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
نارسایی کلیوی
علائم
تهوع، استفراغ، بی‌اشتهایی، ضعف و خستگی، کم شدن دفعات و حجم ادرار و ورم پاها از مهمترین نشانه‌های نارسایی کلیوی هستند.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
تومورهای غده تیروئید
علائم
ایجاد توده در ناحیه‌ی گردن، احساس درد در ناحیه‌ی جلوی گردن، تغییر صدا و اختلال در بلع و تنفس می‌تواند نشانه تومورهای غده تیروئید باشد.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
نمودار اثربخشی و عوارض شایع
چند ساعت اول
چند روز اول
چند هفته اول
چند ماه اول
اثر بخشی
عوارض جانبی
آیا با وجود احتمال ایجاد این همه عارضه، مصرف این دارو برای من مشکل ساز نمی شود؟
مطابق مطالعات بالینی انجام شده بر روی لیراگلوتاید، این دارو به خوبی توسط بیماران تحمل می‌شود و شایع‌ترین عوارض جانبی، عوارض گوارشی مثل تهوع، استفراغ، درد شکمی و اسهال هستند که در چند هفته اول شروع مصرف این دارو ایجاد می‌شوند و از نظر شدت عموما خفیف و گذرا هستند و فقط حدود ۴ درصد از مصرف کنندگان به دلیل این عوارض مصرف دارو را متوقف می‌کنند.
خطرات و هشدارها
نکات زیر مواردی هستند که پزشک شما باید از آنها مطلع باشد.
بعضی از آنها نکاتی هستند که باید قبل از شروع درمان با لیراگلوتاید پزشکتان را در جریان بگذارید.
بعضی هم مواردی هستند که بعد از شروع درمان با این دارو اگر پیش آمدند باید پزشکتان را مطلع کنید .
قبل از شروع درمان
سابقه حساسیت به لیراگلوتاید یا هر نوع داروی دیگر در گذشته
در صورتی که قبلا با مصرف لیراگلوتاید دچار علایم حساسیت مثل کهیر یا قرمزی پوست شده‌اید حتما به پزشکتان اطلاع بدهید. در این شرایط مصرف مجدد این دارو می‌تواند باعث ایجاد حساسیت شدید و خطرناک شود.
در بعضی موارد بیمارانی که به داروهای دیگر حساسیت داشته‌اند به لیراگلوتاید هم حساسیت نشان می‌دهند بنابراین اگر در گذشته به هر نوع داروی دیگری حساسیت داشته‌اید پزشکتان را در جریان بگذارید.
سابقه‌ی بیماری‌های لوزالمعده
به ندرت مصرف لیراگلوتاید ممکن است باعث پانکراتیت شود. در صورتی که سابقه مشکل یا بیماری در لوزالمعده وجود داشته باشد احتمال این عارضه بیشتر می‌شود بنابراین هر نوع سابقه مشکل در لوزالمعده را به پزشکتان اطلاع بدهید چون ممکن است بر روی تصمیم‌گیری او در انتخاب این دارو تاثیر بگذارد.
مشکل در کیسه صفرا
لیراگلوتاید احتمال به وجود آمدن بیماری‌های کیسه صفرا و مجاری صفراوی را بیشتر می‌کند. بنابراین اگر سابقه هر مشکلی در کیسه صفرای خود دارید حتما پزشکتان را در جریان بگذارید.
مشکلات کلیوی
اگر کلیه شما به خوبی کار نمی‌کند یا در گذشته مشکلاتی در عملکرد کلیه‌اتان داشته‌اید حتما به پزشکتان اطلاع بدهید چون با مصرف لیراگلوتاید ممکن است مشکلات کلیوی شما بدتر شوند.
مشکلات کبدی
اطلاعات محدودی درباره مصرف لیراگلوتاید در کسانی که کبد آنها به خوبی کار نمی‌کند وجود دارد بنابراین مصرف این دارو در بیمارانی که مشکل کبدی دارند باید با احتیاط و تحت نظر دقیق پزشک انجام بشود.
مشکلات دستگاه گوارش
اگر مسائلی مثل مشکل در هضم غذا یا تاخیر در تخیله معده در دستگاه گوارش شما وجود دارد حتما پزشکتان را در جریان بگذارید. از آنجایی که لیراگلوتاید باعث می شود غذا آهسته تر از دستگاه گوارش عبور کند ممکن است این مشکلات را بدتر کند.
سابقه‌ی مشکل در غده تیروئید
در مطالعاتی که بر روی موش‌ها انجام شده است، لیراگلوتاید باعث ایجاد تومورهای غده تیروئید و در بعضی موارد سرطان غده تیروئید شده است. هنوز مشخص نیست که آیا این عارضه در انسان هم ایجاد می‌شود یا خیر. به هر حال به دلیل اهمیت این موضوع، مصرف این دارو در کسانی که سابقه ندول‌های تیروئیدی یا سرطان تیروئید داشته‌اند یا این مشکلات در فامیل نزدیک آنها دیده شده است، ممنوع است.
سابقه بیماری‌های اعصاب و روان یا سابقه خودکشی
در مطالعاتی که بر روی این دارو انجام شده است مواردی از به وجود آمدن افکار خودکشی درمصرف کنندگان گزارش شده است. بنابراین هر نوع سابقه بیماری‌های اعصاب و روان مثل افسردگی، اختلالات خلقی یا رفتاری و یا وجود افکار خودکشی یا تلاش برای خودکشی باید به پزشک اطلاع داده شود.
اسهال یا استفراغ
اگر اخیرا دچار اسهال یا استفراغ بوده‌اید حتما به پزشکتان اطلاع بدهید چون احتمال دارد بدنتان کم آب شده باشد و لازم باشد قبل از شروع لیراگلوتاید با مصرف مایعات این کم آبی اصلاح شود. مصرف لیراگلوتاید به دلیل عارضه تهوع و استفراغ ممکن است باعث کم آبی بدن شود و اگر از قبل این مشکل وجود داشته باشد می‌تواند با بدتر شدن آن خطرات جدی برای سلامتی ایجاد کند.
وجود کتون در ادرار یا کتواسیدوزدیابتیک
بعد از شروع درمان
عمل جراحی
مصرف لیراگلوتاید باید در روزی که عمل جراحی دارید قطع شود و زمانی که مجددا به طور عادی شروع به خوردن و آشامیدن کردید می‌توانید مصرف آن را شروع کنید. بنابراین در صورتی که لازم است عمل جراحی داشته باشید حتما به پزشکتان اطلاع بدهید که این دارو را مصرف می‌کنید.
تداخلات دارویی
مهمترین داروهایی که با عملکرد لیراگلوتاید تداخل می‌کنند عبارتند از:
داروهایی که به اشکال مختلف اثر لیراگلوتاید را کم یا زیاد می‌کنند و در نتیجه خطر هایپرگلایسمی یا هایپوگلایسمی را بالا می‌برند مثل:
- بعضی از کورتون‌ها مثل دگزامتازون و پردنیزولون
- داروهای ادرارآور مثل فوروزماید یا هیدروکلرتیازید
- داروهای هورمونی دارای استروژن، پروژسترون یا تستسترون
- بعضی از داروهای اعصاب مثل کلرپرومازین، فلوکستین، کلوزاپین
- بعضی از داروهای کنترل فشار خون مثل کاپتوپریل، انالاپریل، والسارتان
راه حل
اگر مصرف هم زمان این داروها با لیراگلوتاید ضروری باشد باید با شروع مصرف آنها قند خون در فواصل کوتاه‌تری کنترل شود و با توجه به نتایج آن دوز لیراگلوتاید مجددا تنظیم شود تا قند خون در محدوده مطلوب باقی بماند.
داروهای رقیق کننده خون مثل وارفارین
لیراگلوتاید روی مقدار جذب این داروها از دستگاه گوارش تاثیر می‌گذارد. در واقع چون لیراگلوتاید باعث تاخیر در تخلیه معده می‌شود ممکن است باعث شود مقدار جذب این داروها تغییر کند.
راه حل
وقتی درمان با لیراگلوتاید شروع می‌شود، زمان انعقاد خون (INR) باید در فواصل کوتاه‌تری کنترل شود و اگر لازم شد دوز رقیق کننده خون اصلاح شود.
سایر داروهای کاهنده قند خون مثل انسولین یا گلی‌بنکلامید
مصرف هم‌زمان این داروها با لیراگلوتاید ممکن است باعث افت شدید قند خون شود.
راه حل
در بیشتر موارد لازم است داروهای کاهنده قند خون به صورت هم‌زمان مصرف شوند اما مصرف هم‌زمان آنها باید حتما تحت نظر پزشک و با تعیین دوز دقیق برای هر کدام انجام بگیرد.
مصرف هنگام بارداری
مصرف این دارو در بارداری توصیه نمی‌شود مگر اینکه گزینه دیگری موجود نباشد. بنابراین در صورتی که قصد بارداری دارید یا به تازگی باردار شده‌اید حتما به پزشکتان اطلاع بدهید تا درباره انتخاب داروی مناسب برای شما تصمیم گیری کند.
مصرف در شیردهی
مشخص نیست که آیا این دارو در شیر ترشح می‌شود یا نه به همین دلیل مصرف این دارو در دوران شیر دهی توصیه نمی‌شود.
سوالات متداول
لیراگلوتاید چند ساعت بعد از مصرف شروع به تاثیر می‌کند اما تاثیر کامل آن روی سطح قند خون ممکن است ۱ تا ۴ هفته طول بکشد.
خیر لیراگلوتاید یک نوع انسولین نیست و به دسته دارویی متفاوتی تعلق دارد و قند خون را با روشی متفاوت از انسولین پایین می‌آورد.
اگر یک وعده تزریق لیراگلوتاید را فراموش کردید صبر کنید تا نوبت تزریق بعدی برسد و مصرف دارو را مطابق معمول انجام بدهید. هیچ‌وقت برای جبران دوز فراموش شده داروی خودتان را دو برابر نکنید.
اگر بیشتر از ۳ روز مصرف لیراگلوتاید را فراموش کردید برای جلوگیری از عوارض گوارشی، باید مجددا مصرف آن را از دوز ۰/۶ میلیگرم شروع کنید و به تدریج به دوز قبلی برسانید.
بلافاصله به نزدیک‌ترین مرکز درمانی مراجعه کنید.علایم مصرف بیش از حد می تواند تهوع، استفراغ و اسهال شدید باشد.
درمان دیابت درمانی برای تمام عمر است بنابراین مصرف لیراگلوتاید را ادامه بدهید مگر اینکه پزشک لازم بداند که دیگر آن را مصرف نکنید.
هیچ‌وقت بدون مشورت با پزشک مصرف لیراگلوتاید را قطع نکنید چون با قطع ناگهانی مصرف آن، دیابت شما بدتر می‌شود و قند خون بالا می‌رود.
در مطالعاتی که بر روی این دارو انجام گرفته است مشخص شده است که لیراگلوتاید با دوز ۳ میلیگرم در روز می‌تواند به همراه رژیم غذایی و ورزش به عنوان داروی کاهش وزن موثر باشد. بنابراین یک نوع قلم آماده تزریق برای لیراگلوتاید به بازار عرضه شده است که دوزهای ۰/۶، ۱/۲، ۱/۸، ۲/۱ و ۳ میلیگرم را تزریق می‌کند و این شکل دارویی ، فقط برای کاهش وزن استفاده می‌شود.
البته لیراگلوتاید به عنوان داروی کاهش وزن برای همه افراد مناسب نیست و دو دسته از افراد می‌توانند با صلاحدید پزشک این دارو را مصرف کنند:
- کسانی که BMI آنها بیشتر از ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع باشد که به عنوان چاقی در نظر گرفته می‌شود.
- افرادی که BMI آنها بین ۲۷ تا ۳۰ کیلوگرم بر متر مربع است اما دچار دیابت، فشارخون بالا، چربی خون بالا و یا مشکلات تنفسی در موقع خواب هستند.
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: بیشتر بخور اما وزن کم کن!
مصرف هم‌زمان الکل با لیراگلوتاید می‌تواند باعث بیشتر شدن اثر این دارو و افت شدید قند خون یا هایپوگلایسمی شود.
اگرسطح قند خون شما ثابت باشد مصرف لیراگلوتاید تاثیری بر روی رانندگی و دوچرخه سواری نمی‌گذارد اما در بعضی موارد مصرف لیراگلوتاید باعث افت قند خون و کم شدن تمرکز می‌شود. اگر این عارضه پیش آمد در حالت کم بودن تمرکز رانندگی و دوچرخه سواری نکنید و با مصرف مواد قندی سطح قند خونتان را بالا ببرید تا این عارضه رفع شود.
لیراگلوتاید تاثیری بر روی اثربخشی قرصهای ضد بارداری ندارد اما ممکن است لازم باشد با شروع مصرف این داروها، دوز لیراگلوتاید توسط پزشک اصلاح شود، چون قرص های ضدبارداری می‌توانند روی سطح قند خون تاثیر بگذارند.
بعضی از فرآورده‌های گیاهی به طور قابل ملاحظه قند خون را پایین می‌آورند و با عملکرد لیراگلوتاید تداخل می‌کنند مثلا مقدار زیاد دارچین باعث بیشتر شدن اثر لیراگلوتاید می‌شود و خطر افت قند خون یا هایپوگلایسمی را بالا می‌برد. بنابراین قبل از استفاده از هر نوع فرآورده گیاهی یا مکمل تغذیه‌ای حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید.