متفورمین (Metformin)
نگارنده: دکتر مهسا هادیپور جهرمی
بازبینی نهایی: دکتر مژگان میر عبدالحق
متفورمین در یک نگاه:
متفورمین یک داروی کاهنده قندخون است که برای کمک به پایین آوردن قندخون درکسانی که دیابت نوع دو دارند استفاده میشود. همچنین اگر احتمال مبتلا شدن به دیابت نوع دو بالا باشد ممکن است برای پیشگیری از این عارضه هم تجویز شود. متفورمین معمولا وقتی استفاده میشود که ورزش و رژیم غذایی به تنهایی نتوانند به اندازه کافی قند خون را پایین بیاورند.
یک مورد مصرف دیگر این دارو کمک به درمان سندرم تخمدان پلیکیستیک است که با تحریک تخمدانها به تخمک گذاری کمک میکند.
این دارو در دیابت نوع یک کاربرد ندارد و نمی تواند جایگزین مصرف انسولین شود.
دقت کنید که این دارو باید به طور مرتب و هر روز استفاده شود و استفاده نامرتب و گاه به گاه باعث میشود که مصرف آن برای شما فایده ای نداشته باشد.
مصرف متفورمین به ندرت ممکن است باعث یک عارضه مهم و خطرناک به نام اسیدوز لاکتیک بشود. به همین دلیل به محض مشاهده علائمی مثل خستگی غیر عادی، گیجی، سرگیجه، لرز، پوست سرد یا آبی رنگ، درد عضلانی، تنفس سریع و سخت، ضربان آهسته یا غیر عادی قلب، درد شکمی به همراه تهوع، استفراغ یا اسهال، بلافاصله مصرف دارو را قطع کنید و به پزشک مراجعه کنید.
نحوه عملکرد دارو
متفورمین مقدار قندی را که کبد به داخل خون آزاد می کند کم میکند. به علاوه باعث میشود مقدار قند کمتری از روده ها جذب شود. همچنین باعث میشود که بدن بهتر به انسولین پاسخ بدهد و از انسولین موجود در بدن بهتر استفاده کند. در نتیجه همه این ساز و کارها، قند خون در افراد دیابتی پایین میآید.
اشکال دارویی
- قرصهای خوراکی ۵۰۰ و ۱۰۰۰ میلیگرمی
- قرصهای پیوسته رهش خوراکی ۵۰۰ ،۷۵۰ و ۱۰۰۰ میلیگرمی
قرصهای خوراکی متفورمین را به سرعت در بدن آزاد می کنند و بسته به دوز مورد نیاز، ممکن است لازم باشد چندین بار در روز آن ها را مصرف کنید.
قرصهای پیوسته رهش خوراکی به آهستگی در بدن حل میشوند و به تدریج داروی خود را آزاد میکنند به همین دلیل دفعات مصرف آنها کمتر است حتی ممکن است مصرف یکبار در روز آنها کافی باشد. دقت کنید که این فرم به خاطر نحوه خاص فرمولاسیون، نباید خرد یا جویده شوند وگرنه به جای حل شدن تدریجی، مانند قرصهای خوراکی داروی خود را به سرعت آزاد میکنند.
اثربخشی
بر اساس مطالعات بالینی، مصرف متفورمین با دوز مناسب و به مدت کافی میتواند نتایج زیر را برای بیماران ایجاد کند:
- سطح هموگلوبین A1C حدود ۲ درصد پایین میآید.
- قند خون ناشتا حدود ۵۹ میلی گرم در دسی لیتر کمتر میشود.
- قند خون بعد از غذا حدود ۸۳ میلی گرم در دسی لیتر کاهش پیدا میکند.
موارد و میزان مصرف
پایین آوردن قند خون در دیابت نوع دو و سندرم تخمدان پلیکیستیک :
- درمان معمولا با یک قرص ۵۰۰ میلیگرمی به صورت یکبار در روز شروع میشود اما بر اساس نیاز بیمار ممکن است دوز دارو به تدریج تا ۲۰۰۰ میلیگرم در روز، مثلا دو قرص ۱۰۰۰ میلیگرمی در دو وعده مختلف صبحانه و شام، افزایش پیدا کند. برای افزایش دوز معمولا پزشک از شما میخواهد که هر چند روز یکبار یک قرص ۵۰۰ میلی گرمی به دوز قبلی اضافه کنید. به این ترتیب احتمال ایجاد عوارض جانبی به حداقل میرسد.
- به طور معمول درمان با قرصهای خوراکی شروع میشود و اگر تحمل عوارض جانبی با این قرصها برای شما سخت باشد پزشک تصمیم به تجویز قرصهای پیوستهرهش خوراکی میگیرد.
پیشگیری از دیابت نوع دو :
- بهترین روش برای پیشگیری از دیابت نوع ۲ تغییر شیوه زندگی است. این تغییرات شامل کم کردن حداقل ۷ درصد از وزن بدن در عرض ۶ ماه و بیشتر کردن مقدار فعالیت بدنی به مقدار۳۰ تا ۶۰ دقیقه در روز است.فعالیت بدنی باید حداقل ۵ روز در هفته و در مجموع به مدت حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته انجام شود.
- در بعضی افراد ممکن است لازم باشد متفورمین برای پیشگیری از دیابت مصرف شود. این افراد کسانی هستند که دچار پیش دیابت هستند. به خصوص کسانی که با سن کمتر از ۶۰ سال، BMI بالای ۳۵ دارند، تست تحمل گلوکز در آنها مختل است و عوامل خطری مثل سابقه وجود دیابت در اقوام درجه یک، فشارخون بالا، تری گلیسیرید بالا و مانند آن در آنها وجود دارد.
- دوز مورد استفاده برای پیشگیری از دیابت، ۱۵۰۰ میلیگرم در روز است که معمولا با ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ میلیگرم در روز شروع میشود و به تدریج به ۱۵۰۰ میلیگرم در روز افزایش پیدا میکند.
- بیمارانی که کلیه آنها به خوبی کار نمیکند دوز کمتری از این دارو لازم دارند. به همین دلیل در شروع درمان و سپس حداقل سالی یکبار وضعیت کلیهها با انجام آزمایش خون کنترل میشود. در افراد مسن یا کسانی که از قبل مشکل کلیوی دارند این آزمایش باید در بازههای کوتاهتر از سالی یکبار انجام شود.
- در بعضی موارد کودکان بالای ۱۰ سال هم ممکن است به مصرف این دارو نیاز داشته باشند .در این موارد، مصرف دارو معمولا از یک قرص ۵۰۰ میلیگرمی شروع می شود و در صورت لزوم به تدریج تا ۲۰۰۰ میلیگرم در روز ( مثلا یک قرص ۱۰۰۰ میلیگرمی بعد از صبحانه و شام) افزایش پیدا میکند.
- در جلسه اول مراجعه، پزشک بعد از تعیین مقدار مصرف متفورمین، از شما میخواهد که طبق یک برنامه مشخص قند خونتان را اندازه بگیرید و چند روز بعد مجددا به مطب مراجعه کنید. در جلسه بعدی پزشک از شما درباره وضعیت قند خونتان در روزهای گذشته و عوارض جانبی احتمالی سوال میکند. همین طور ممکن است برای شما آزمایش خون بنویسد تا کنترل کند که کلیههای شما چقدر خوب کار میکنند .بر اساس این اطلاعات پزشک تصمیم میگیرد که آیا دوز داروی شما نیاز به تغییر دارد یا نه. اگر علایم دیابت به خوبی کنترل نشده باشند دوز را بالا میبرد و اگر قند خون بیشتر از مقدار لازم پایین آمده باشد یا عارضه جانبی ایجاد شده باشد دوز دارو را کم میکند.
- انتخاب دارو و یا دوز مناسب کار پیچیدهای است و پزشک برای این کار نکات مختلفی مثل نوع و وضعیت بیماری و سایر داروهایی که بیمار مصرف میکند را در نظر میگیرد. بنابراین همیشه دارو را دقیقا همانطور که پزشکتان دستور داده است مصرف کنید و هیچوقت خوددرمانی نکنید.
نحوه مصرف
قرصهای خوراکی معمولی:
- متفورمین باید وسط غذا یا بلافاصله بعد از غذا مصرف شود تا عوارض گوارشی به حداقل برسد.
- اگر باید یک قرص در روز مصرف کنید آن را بعد از وعده صبحانه مصرف کنید.
- اگر باید دو قرص در روز مصرف کنید آنها را بعد از صبحانه و شام مصرف کنید.
- اگر باید سه قرص در روز مصرف کنید آنها را بعد از صبحانه، ناهار و شام مصرف کنید.
- اگر در قورت دادن قرص مشکل دارید از دستورالعمل " قرص و کپسولتو راحت قورت بده" کمک بگیرید تا بتوانید قرص را به طور کامل قورت بدهید.
- اگر با وجود این اقدامات باز هم مشکل داشتید می توانید قرص را خرد کرده و با یک قاشق ماست، ژله ، عسل یا هر غذای نرم دیگر مخلوط کنید و یکباره قورت بدهید.
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: قرص و کپسولتو راحت قورت بده!
قرصهای پیوسته رهش یا ER:
- قرصهای پیوسته رهش معمولا روزی یکبار و شب بعد از شام مصرف میشوند. در صورتی که پزشک لازم بداند شما روزی ۲ قرص پیوسته رهش مصرف کنید، آنها را بعد از صبحانه و شام مصرف کنید.
- قرصهای پیوسته رهش باید به صورت کامل مصرف شوند و نباید جویده، خرد یا شکسته شوند . بنابراین اگر درقورت دادن قرص مشکل دارید با پزشکتان صحبت کنید.
عوارض جانبی
مثل همه داروها، مصرف متفورمین میتواند عوارض جانبی ایجاد کند اما بسیاری از مصرف کنندگان هیچ عارضه ای را تجربه نمیکنند یا فقط دچار عوارض جزئی میشوند. عوارض جانبی معمولا به مرور زمان که بدن به دارو عادت میکند بهتر میشوند.
عوارض جانبی شایع
این عوارض معمولا در بیشتر از یک نفر از هر صد نفر ایجاد میشود اما معمولا ملایم و کوتاه مدت هستند.
تذکر: اگر این عوارض بیشتر از چند روز طول کشید حتما با پزشک مشورت کنید.
تهوع و استفراغ
به طور معمول بدن طی چند هفته به این دارو عادت می کند و این عوارض ناپدید میشوند و یا به طور قابل ملاحظهای کمتر میشوند.
راه حل
- برای کم شدن این عوارض ، دارو را با معدهی پر و بعد از غذا مصرف کنید.
- وعده های غذایی را کوچک و تعداد وعده ها را بیشتر کنید.
- غذاهای چرب و پر ادویه نخورید وتا مدتی غذاهای سبک و ساده مصرف کنید.
- به آرامی غذا بخورید و غذا خوردن سریع و با عجله را کنار بگذارید.
- بدون مشورت با پزشک و داروساز از داروی ضد تهوع استفاده نکنید.
- اگر بعد از چند هفته این عوارض ادامه داشتند با پزشک مشورت کنید.
اسهال
این عارضه معمولا کوتاه مدت است و چند هفته بعد از شروع مصرف متفورمین از بین میرود.
راه حل
- برای جلوگیری از کم آبی بدن، به مقدار کافی آب و مایعات مصرف کنید.
- بدون مشورت پزشک یا داروساز داروی ضد اسهال مصرف نکنید.
- در صورت ادامه دار بودن اسهال حتما با پزشک مشورت کنید.
نفخ و درد شکمی
معمولا بدن بعد از چند هفته به این دارو عادت میکند و این عوارض از بین میروند یا تا حد زیادی کم میشوند.
راه حل
- دارو را بعد از غذا مصرف کنید تا این عوارض به حداقل برسد.
- تا مدتی مواد غذایی نفاخ مثل حبوبات مصرف نکنید.
- وعدههای غذایی را کوچکتر و تعداد وعدهها را بیشتر کنید.
- به آرامی غذا بخورید و غذا خوردن سریع و با عجله را کنار بگذارید.
- برای بر طرف کردن نفخ میتوانید بعد از مشورت با داروساز از داروهای ضدنفخ استفاده کنید.
- استفاده از کمپرس گرم به کم کردن درد کمک می کند.
- اگر این عارضهها بعد از چند هفته رفع نشدند با پزشک مشورت کنید.
بی اشتهایی
راه حل
- در زمانهایی که احساس گرسنگی میکنید غذای بیشتر و مغذیتر مصرف کنید.
- در برنامه غذاییاتان تنوع ایجاد کنید.یکنواخت بودن غذا بیاشتهایی را بدتر میکند.
- ترجیحا غذاهای نیمه جامد و نرم مصرف کنید تا بتوانید مقدار بیشتری غذا بخورید.
- وعده های غذایی را کوچک و تعداد وعده ها را بیشتر کنید.
سوزش سر دل
این عارضه هم کوتاه مدت است و معمولا بعد از چند هفته رفع میشود.
راه حل
- برای پیشگیری، غذاهای سنگین و وعدههای پرحجم مصرف نکنید و بعد از غذا دراز نکشید.
سردرد
راه حل
- به اندازه کافی استراحت کنید و به مقدار لازم آب و مایعات مصرف کنید. خستگی و کم آب شدن بدن باعث بدتر شدن سردرد میشوند.
- اگر لازم شد بعد از مشورت با داروساز از مسکن استفاده کنید.
- اگر سردرد شما خیلی شدید است یا هر روز بدتر میشود با پزشک مشورت کنید.
احساس طعم فلزی در دهان
راه حل
- آدامسهای بدون شکر بجوید چون تا حد زیادی به رفع این عارضه کمک میکند.
- شستن مرتب دهان با آب هم برای برطرف کردن این عارضه مفید است.
عوارض جانبی مهم
این عوارض به ندرت پیش میآیند اما به هر حال بعضی از مصرف کنندگان این دارو دچار این عوارض جدی و مهم میشوند به همین دلیل لازم است با نشانههای این عوارض آشنا باشید.
اسیدوز لاکتیک
علائم
ضعف، احساس کسالت و ناخوشی، درد عضلانی، درد شکمی، تنفس سخت و سنگین و احساس بوی الکلی یا میوه فاسد شده در دهان از علائم اصلی اسیدوز لاکتیک هستند.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
مشکلات مهم کبدی
علائم
زرد شدن پوست یا زرد شدن چشمها، ضعف، بی اشتهایی وکاهش وزن میتوانند نشانه مشکلات مهم کبدی باشند.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
کم خونی به دلیل کمبود ویتامین B12
علائم
خستگی بیش از حد، احساس سوزن سوزن شدن در دست و پا، متورم و قرمز شدن زبان، به وجود آمدن زخم های دهانی، ضعف عضلانی و کم شدن بینایی می توانند نشانه کم خونی به دلیل کمبود ویتامین B12 باشند.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
آنافیلاکسی
علائم
علائم اصلی آنافیلاکسی به وجود آمدن کهیر پوستی، خس خس، احساس گرفتگی در قفسه سینه، مشکل در تنفس یا صحبت کردن، ورم کردن دهان، صورت، لبها، زبان و گلو هستند.
راه حل
- بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
نمودار اثربخشی و عوارض شایع
چند ساعت اول
چند روز اول
چند هفته اول
چند ماه اول
اثر بخشی
عوارض جانبی
آیا با وجود احتمال ایجاد این همه عارضه، مصرف این دارو برای من مشکل ساز نمیشود؟
طبق مطالعات بالینی انجام شده بر روی متفورمین این داروبه خوبی توسط بیماران تحمل میشود و فقط ۴ درصد بیماران به دلیل عوارض جانبی مصرف آن را متوقف میکنند.
شایعترین عوارض مصرف این دارو عوارض گوارشی هستند که عموما گذرا هستند و خود به خود رفع میشوند ضمن اینکه شروع مصرف با دوز پایین و بالا بردن تدریجی دوز هم تا حد زیادی از ایجاد این عوارض جلوگیری میکند.
خطرات و هشدارها
نکات زیر مواردی هستند که پزشک شما باید از آنها مطلع باشد.
بعضی از آنها نکاتی هستند که باید قبل از شروع درمان با متفورمین پزشکتان را در جریان بگذارید.
بعضی هم مواردی هستند که بعد از شروع درمان با این دارو اگر پیش آمدند باید پزشکتان را مطلع کنید.
قبل از شروع درمان
دیابت کنترل نشده
اگر برای مدت طولانی قند خون ناشتای شما بالا بوده است، احساس گرسنگی دائمی و پرنوشی و پر ادراری دارید و یا بدون دلیل مقدار زیادی وزن کم کردهاید حتما پزشکتان را در جریان بگذارید. این وضعیت احتمال ایجاد عارضه اسیدوز لاکتیک با مصرف متفورمین را بالا میبرد.
مشکلات کلیوی، کبدی، ریوی
در بعضی افراد متفورمین میتواند باعث بدتر شدن مشکلات کلیوی و کبدی شود. به علاوه با وجود این مشکلات احتمال ایجاد عارضه اسیدوز لاکتیک بیشتر میشود پس حتما پزشکتان را در جریان این مشکلات بگذارید.
وجود عفونت شدید در بدن
وجود عفونت شدید در بدن یکی از عواملی است که شانس ایجاد اسیدوز لاکتیک را بالا میبرد پس حتما پزشک شما باید از این وضعیت اطلاع داشته باشد.
مشکلات قلبی مثل نارسایی حاد قلبی یا سکته قلبی اخیر
بسیاری از داروهای قلبی با عملکرد متفورمین تداخل دارند.به علاوه وجود مشکلات قلبی زمینه را برای ایجاد اسیدوز لاکتیک فراهم میکنند پس حتما این موارد را به پزشکتان اطلاع بدهید.
وضعیت کم آبی بدن
اگر به تازگی دچار اسهال یا استفراغ شدید یا تب بالا بودهاید احتمال دارد بدنتان کم آب شده باشد. کم آب شدن بدن احتمال اسیدوز لاکتیک را بالا میبرد پس حتما به پزشکتان اطلاع بدهید.
بعد از شروع درمان
عمل جراحی
اگر متفورمین مصرف میکنید و باید برای عمل جراحی تحت بیهوشی قرار بگیرید حتما مصرف این دارو را به پزشک جراحتان اطلاع بدهید چون در روزی که عمل جراحی انجام میشود مصرف متفورمین را باید قطع کنید.
عکس برداری با مواد حاجب ید دار
مواد حاجب ید دار ممکن است موقتا روی عملکرد کلیه تاثیر بگذارند و در نتیجه احتمال اسیدوز لاکتیک را بالا ببرند به همین دلیل مصرف متفورمین باید قبل از عکسبرداری قطع شود و تا ۴۸ ساعت بعد از عکسبرداری هم مصرف آن شروع نشود.
تداخلات دارویی
مهمترین داروهایی که با عملکرد متفورمین تداخل می کنند عبارتند از:
کورتونها مثل پردنیزولون و دگزامتازون
این داروها ممکن است باعث بالا رفتن قند خون و کم شدن اثر متفورمین بشوند.
راه حل
در موارد خاص که طبق نظر پزشک مصرف کورتونها برای بیشتر از یکی دو روز لازم باشد باید سطح قند خون تحت نظر باشد تا اگر از محدوده قابل قبول بالاتر رفت، دوز متفورمین تحت نظر پزشک اصلاح شود. بعد از تمام شدن دوره مصرف کورتونها، معمولا پزشک دوز متفورمین را به مقدار قبلی برمیگرداند.
داروهای ادرار آور مثل فورزماید و هیدروکلروتیازید
مصرف این داروها ممکن است باعث کم شدن اثر متفورمین شود.
راه حل
خیلی وقتها به دلیل بالا رفتن فشار خون یا وجود ورم در اندامها مصرف داروهای مدر ضرورت پیدا میکند. در این شرایط معمولا با اصلاح دوز متفورمین مشکل تداخل آنها حل میشود. فقط حتما باید شروع مصرف این داروها و تغییرات سطح قند خونتان را به پزشکتان اطلاع بدهید.
داروهای هورمونی دارای استروژن، پروژسترون یا تستسترون
این هورمونها ممکن است اثربخشی متفورمین را کم کنند.
راه حل
تا حد امکان بهتر است این داروها در طول درمان با متفورمین استفاده نشوند اما به هر حال ممکن است شرایطی پیش بیاید که مصرف آنها برای یک فرد دیابتی ضروری باشد. در این حالت باید در مدت مصرف آنها سطح قند خون تحت نظر باشد تا اگر از محدوده قابل قبول بالاتر رفت دوز متفورمین تحت نظر پزشک تغییر کند.
داروهای مربوط به دسته "بتا بلاکرها" مثل پروپرانولول، متوپرولول
مصرف این داروها ممکن است باعث شود که بیماران متوجه علایم افت قند خون مثل بالا رفتن تعداد ضربان قلب نشوند.
راه حل
به جز بالا رفتن ضربان قلب، افت قند خون یا هایپوگلایسمی نشانههای دیگری مثل عرق کردن، احساس گرسنگی، لرزش و کم شدن تمرکز هم دارد. کسانی که این داروها را مصرف میکنند باید روی بالا رفتن ضربان قلب به عنوان نشانه افت قند خون حساب نکنند و به محض مشاهده سایر علائم ، به هایپوگلایسمی شک کنند. به علاوه این افراد باید به طور مرتب قند خونشان را کنترل کنند به خصوص قبل و بعد از فعالیت ورزشی، قبل از کار با ماشین آلات و رانندگی که افت قند خون میتواند خطرناک باشد.
بعضی از داروهای مربوط به کنترل فشار خون بالا مثل انالاپریل و کاپتوپریل
مصرف هم زمان این داروها با تاثیر روی اثربخشی متفورمین احتمال هایپوگلایسمی و با تاثیر روی کلیهها احتمال اسیدوز لاکتیک را بیشتر میکنند.
راه حل
طبیعتا بهترین گزینه انتخاب یک داروی بدون تداخل با متفورمین برای کنترل فشارخون است اما اگر این کار امکان پذیر نباشد باید ضمن اینکه وضعیت کلیهها مرتب کنترل میشوند ، قند خون هم با فاصلههای کوتاهتری کنترل شود تا اگر لازم شد تحت نظر پزشک دوز متفورمین اصلاح شود.
سایر داروهای کاهنده قند خون مثل انسولین و گلیبوراید
مصرف هم زمان ممکن است باعث افت شدید قند خون بشود.
راه حل
در بیشتر موارد لازم است داروهای کاهنده قند خون به صورت هم زمان مصرف شوند اما مصرف هم زمان آنها باید حتما تحت نظر پزشک و با تعیین دوز دقیق برای هر کدام انجام بگیرد.
داروهای مربوط به کم کاری تیروئید مثل لووتیروکسین
این داروها باعث کم شدن اثربخشی متفورمین میشوند.
راه حل
برای کسانی که کم کاری تیروئید دارند مصرف مرتب لووتیروکسین کاملا ضروری است. بنابراین با شروع مصرف لووتیروکسین، پزشک دوز متفورمین را اصلاح میکند تا مشکل تداخل آنها رفع شود.
مصرف هنگام بارداری
داروی انتخابی برای دوران بارداری در خانمهایی که دیابت نوع دو دارند انسولین است. به دلیل اینکه مطالعات کافی درباره تاثیر متفورمین بر روی خانمهای باردار انجام نشده است این دارو فقط باید زمانی مصرف شود که واقعا مورد نیاز باشد. به همین دلیل در صورتی که قصد بارداری دارید یا به تازگی باردار شدهاید حتما به پزشکتان اطلاع بدهید.
مصرف در شیردهی
متفورمین به مقدار کم در شیر ترشح می شود به علاوه مطالعات کافی بر روی خانمهایی که با مصرف متفورمین به نوزادشان شیر میدهند وجود ندارد. به همین دلیل در صورتی که شیردهی به نوزاد خیلی اهمیت داشته باشد پزشک ممکن است با در نظر گرفتن احتمال افت قند خون در نوزاد، انسولین را جایگزین مصرف متفورمین کند.
سوالات متداول
متفورمین باعث تحریک تخمک گذاری در خانمهایی که سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند میشود و میتواند حتی در خانمهایی که دیابت نوع دو ندارند باعث منظم شدن دوره های عادت ماهانه بشود و در مجموع در بهتر شدن باروری کمک کننده است. به طور معمول این دارو وقتی تجویز میشود که سایر درمانها مثل کلومیفن موثر نباشند.
متفورمین داروی خط اول درمان برای کنترل دیابت بارداری به حساب نمیآید و سازمان غذا و داروی آمریکا هنوز این دارو را برای دیابت بارداری تایید نکرده است اما بعضی مطالعات نشان دادهاند که متفورمین میتواند در مدیریت دیابت بارداری موثر باشد و میتوان آن را در خانمهایی که امکان استفاده از انسولین را ندارند به عنوان یک گزینه درمانی در نظر گرفت.
انجمن دیابت آمریکا هم در راهنماهای خود اعلام کرده است که متفورمین را میتوان به عنوان داروی خط دوم درمان در خانمهایی که دیابت بارداری دارند در نظر گرفت به شرطی که سطح قند خون با تغییر در شیوه زندگی شامل رژیم غذایی و ورزش به اندازه کافی کنترل نشود و مصرف انسولین هم در آنها قابل تحمل نباشد.
مثلا در خانمهایی که با مصرف انسولین دچار هایپوگلایسمیهای مکرر یا شدید میشوند متفورمین میتواند یک گزینه جایگزین برای کنترل دیابت بارداری باشد.
به محض یادآوری قرص فراموش شده را همراه با مقداری غذا مصرف کنید. اگرتقریبا نوبت قرص بعدی رسیده بود قرص فراموش شده را کنار بگذارید. هیچ وقت برای جبران وعده فراموش شده، دو قرص با هم مصرف نکنید.
مصرف بیش از حد متفورمین میتواند باعث هایپوگلایسمی یا اسیدوز لاکتیک شود که هر دو میتوانند سلامتی را به طور جدی به خطر بیاندازند. بنابراین اگر این دارو را بیشتر از حد معمول مصرف کردید جعبه دارو را همراهتان ببرید و به نزدیکترین مرکز درمانی مراجعه کنید.
تاثیر متفورمین از چند ساعت بعد از مصرف آن شروع میشود اما برای اینکه به حداکثر تاثیر برسد یک تا دو هفته زمان لازم دارد. البته ممکن است شما دیابت نوع دو داشته باشید اما در ظاهر هیچ علامت خاصی مشاهده نکنید بنابراین ممکن است بعد از مصرف متفورمین تغییر خاصی احساس نکنید. این مسئله به این معنی نیست که متفورمین فایده ای ندارد و لازم است که مصرف آن را ادامه بدهید. متفورمین باعث میشود که سطح قند خون شما ثابت بماند و در آینده دچار عوارض دیابت نشوید.
درمان دیابت باید برای همه عمر ادامه پیدا کند.به همین دلیل شما باید این دارو را برای مدت طولانی استفاده کنید. حتی ممکن است لازم باشد برای بقیه عمر آن را مصرف کنید. به همین دلیل مصرف این دارو را ادامه بدهید مگر اینکه پزشک لازم بداند که آن را متوقف کنید.
بله مصرف طولانی مدت متفورمین در دوزهای تجویز شده توسط پزشک بی خطر است. مصرف این دارو باعث اضافه وزن نمیشود و حتی ممکن است تا حدی وزن شما را پایین بیاورد. به علاوه مصرف این دارو سطح کلسترول خون را در محدوده طبیعی نگه میدارد.
البته در استفاده طولانی مدت حداقل سالی یکبار باید عملکرد کلیهها بررسی شود. به علاوه مقدار ویتامین B12 خون هم باید به صورت دوره ای کنترل شود چون مصرف طولانی مدت متفورمین ممکن است باعث کمبود ویتامین B12 و در نتیجه کم خونی شود. اگر سطح B12 خون پایین بیاید پزشک با تجویز مکمل B12 این مشکل را حل میکند.
متفورمین یک دارو برای کنترل قند خون در افرادی است که دیابت نوع دو دارند و داروی کاهش وزن به حساب نمیآید. در واقع کاهش وزن یکی از نتایج جانبی مصرف متفورمین محسوب میشود. البته استفاده از دارویی مثل متفورمین به این معنی نیست که یک فرد دیابتی بعد از مصرف آن میتواند هرچیزی که دوست دارد بخورد و انتظار کاهش وزن داشته باشد. خوردن دارویی مثل متفورمین در کنار یک برنامه غذایی سالم و سبک زندگی فعال میتواند برای افراد دیابتی موثر باشد.
به علاوه بعضی تحقیقات نشان دادهاند که مصرف متفورمین کاهش وزن چشمگیری در افرادی که مشکل دیابت ندارند ایجاد نمیکند، به همین دلیل تحقیقات بیشتری برای اظهار نظر درباره تاثیر متفورمین بر روی کاهش وزن لازم است و خطرات و ریسکهای مصرف این دارو هم در این شرایط مشخص نیست.
پیشنهاد برای مطالعه بیشتر: بیشتر بخور اما وزن کم کن!
اگرسطح قند خون ثابت باشد مصرف متفورمین تاثیری بر روی رانندگی و دوچرخه سواری نمیگذارد اما در بعضی موارد به خصوص وقتی که متفورمین همراه سایر داروهای کاهنده قند خون مصرف میشود ممکن است افت قند خون و در نتیجه کاهش تمرکز ایجاد شود. اگر این عارضه پیش آمد رانندگی و دوچرخه سواری نکنید و ابتدا با مصرف مواد قندی مثل آبنبات یا آبمیوه سطح قند خون را اصلاح کنید تا این عارضه رفع شود.
متفورمین تاثیری بر روی اثربخشی قرصهای ضد بارداری ندارداما ممکن است لازم باشد با شروع مصرف این داروها دوز متفورمین توسط پزشک اصلاح شود چون این داروها میتوانند روی سطح قند خون تاثیر بگذارند و با عملکرد متفورمین تداخل کنند.
به علاوه اگر با مصرف متفورمین عارضه اسهال یا استفراغ پیش آمد و این عارضهها بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه داشتند ممکن است تاثیر قرصهای ضدبارداری کم شود و بارداری ناخواسته پیش بیاید. در این حالت بهتر است به جز قرصهای ضد بارداری از روش دیگری هم برای پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
مصرف الکل میتواند خطر افت قند خون یا هایپوگلایسمی با متفورمین را بیشتر کند. به علاوه احتمال عارضه اسیدوز لاکتیک در کسانی که الکل مصرف میکنند بیشتر است.
اطلاعات کمی در رابطه با مصرف همزمان متفورمین و داروهای گیاهی و مکمل ها وجود دارد. از طرفی بسیاری از گیاهان دارویی مثل جینسینگ، دارچین و کاکل ذرت باعث افت قند خون میشوند و در نتیجه تنظیم قند خون را از کنترل خارج میکنند. به همین دلیل قبل از استفاده از هر نوع داروی گیاهی یا مکملهای تغذیه ای حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید.