راهنمای مصرف داروها در دوران بارداری
مقدمه
دوران بارداری یک مقطع بسیار مهم و ویژه برای هر مادری به حساب میآید و نگرانیها، حساسیتها و احتیاطهای خاص خودش را به همراه دارد. قطعا برای هر مادر بارداری حفظ سلامتی و رشد مناسب جنین به عنوان مهمترین اولویت به حساب میآید و هر عاملی که احتمال آسیب به جنین در آن وجود داشته باشد به طور قطع از برنامه مادران باردار حذف میشود.
از طرف دیگر، نمیتوان این نکته را نادیده گرفت که بسیاری از مادران به دلیل بیماریهای مزمنی مثل دیابت، فشارخون یا صرع ناچار به مصرف روزانه دارو هستند. ضمن این که در دوران ۹ ماهه بارداری هم ممکن است به دلایل مختلف مثل حساسیت، سرماخوردگی یا عفونت، یک مادر باردار نیاز به مصرف دارو داشته باشد اما نگرانی از احتمال تاثیر داروها بر جنین در حال رشد میتواند برای این مادران به یک دغدغه جدی تبدیل شود و با ایجاد تردید و نگرانی، مادران باردار را بر سر دو راهی در تصمیم گیری قرار بدهد.
به همین دلیل در این مقاله قصد داریم به طور کامل به این موضوع بپردازیم و درباره اثرات مصرف داروها در دوران بارداری صحبت کنیم. در این مقاله توضیح میدهیم که چرا باید در مصرف داروها در این دوران احتیاط کنیم، چه داروهایی در این دوران بیخطر هستند و یک مادر باردار در صورت نیاز به مصرف دارو چه باید بکند.
چرا باید مراقب مصرف داروها در دوران بارداری باشیم؟
در دوران بارداری تغییرات فیزیولوژیک ویژهای در بدن مادران رخ میدهد که میتواند بر روی روند کنش و واکنش بدن با دارو تاثیر بگذارد. در این دوران سطح هورمونها، حجم خون، میزان متابولیسم بدن و عملکرد اندامها تغییر میکند که همه این موارد میتواند بر روی جذب، توزیع، متابولیسم و دفع داروها از بدن تاثیر بگذارند و در نهایت پیشبینی عملکرد داروها در بدن خانمهای باردار را با مشکل مواجه کند.
از طرف دیگر بسیاری از داروها از جفت عبور میکنند و به جنین میرسند و از آنجایی که بیشتر سیستمهای بدن جنین هنوز تکمیل نشده است ممکن است توانایی متابولیسم آنها را نداشته باشد و در نتیجه عوارض مختلفی از جمله تولد زود هنگام جنین، سقط جنین یا نقصهای مادرزادی برای جنین به وجود بیاورند. در این خصوص سه ماهه اول بارداری اهمیت ویژهای دارد چون این زمان مهمترین مرحله تشکیل اندامهای جنین است و بیشترین آسیب به جنین در این فاصله زمانی میتواند اتفاق بیفتد.
به همین دلیل هیچ خانم بارداری نباید درباره مصرف داروها شخصا تصمیم بگیرد و اگر نیاز به مصرف دارو پیش آمد بابدبه متخصصین حوزه سلامت مثل پزشک یا داروساز مراجعه کند.
متخصصین حوزه سلامت چهطور درباره مصرف یا عدم مصرف داروها در دوران بارداری تصمیم میگیرند؟
حالا که متوجه شدید به چه دلیل داروها باید در دوران بارداری با احتیاط مصرف شوند ممکن است این سوال برایتان مطرح شود که پزشکان و داروسازها بر چه اساسی در مورد مصرف یا منع مصرف داروها در دوران بارداری تصمیم میگیرند.
در این خصوص خوب است بدانید که پزشکان در این موارد نسبت خطرات احتمالی را به فواید مصرف دارو میسنجد و بعد تصمیمگیری میکنند. به بیان دیگر، برای همه بدیهی است که مصرف داروها در زمان بیماری فوایدی دارد اما در عین حال مصرف همین داروها به دلیل شرایط ویژه دوران بارداری، میتواند با خطراتی برای مادر یا جنین همراه باشد. به همین دلیل متخصصین برای تصمیمگیری، مزایای مصرف دارو را در یک کفه و خطرات احتمالی آن را در کفه دیگر میگذارند و برحسب اینکه کدام کفه سنگینتر باشد تصمیم میگیرند که آیا مصرف دارو برای مادر باردار ضرورت دارد و یا بهتر است دارو را مصرف نکند.
به عنوان مثال فرض کنید که یک مادر باردار به دلیل سرماخوردگی دچار آبریزش بینی شده باشد. در چنین شرایطی معمولا هر کسی ترجیح میدهد تا برای برطرف کردن آبریزش، از دارو استفاده کند اما با توجه به اینکه تحمل آبریزش بینی چندان مشکل نیست و بعد از چند روز هم خود به خود برطرف میشود، مصرف دارو برای یک خانم باردار در این شرایط مزیت چندانی ایجاد نمیکند و معمولا پزشک اجازه مصرف داروی خوراکی نمیدهد. اما در مواردی مثل عفونت مثانه یا گلو درد چرکی، طبیعتا مصرف نکردن دارو میتواند خطرات جدی برای سلامتی مادر یا حتی جنین او ایجاد کند و به همین دلیل چون فواید مصرف دارو در این موارد بیشتر از خطراتی است که ممکن است ایجاد کند پزشک تصمیم به تجویز دارو میگیرد.
در خصوص بیماریهای مزمنی مثل فشارخون، دیابت یا آسم هم شرایط به همین ترتیب است و قطع مصرف دارو میتواند خطرات جدی برای سلامتی مادر یا جنین ایجاد کند و یا حتی جان آنها را به خطر بیندازد و به همین دلیل مصرف آنها باید در دوران بارداری ادامه پیدا کند.
برای این تصمیمگیریها و همینطور انتخاب مناسبترین داروها برای دوران بارداری، متخصصین به منابع علمی معتبر مختلفی مراجعه میکنند که یکی از آنها بروشور داروهاست.
در حقیقت شرکتهای داروسازی وقتی برای اولین بار تصمیم میگیرند دارویی را برای یک کاربرد خاص معرفی کنند، موظف هستند که درباره تاثیر آن دارو در دوران بارداری مطالعات کافی انجام بدهند. در این مطالعات، داروی مورد نظر بر روی دو نوع حیوان مختلف آزمایش میشود و اثرات آن بر جنین این حیوانات بررسی میشود و تنها در صورتی که نتایج این مطالعات قابل قبول باشد دارو اجازه ورود به بازار دارویی را پیدا میکند و نتایج این مطالعات در بروشور دارو هم درج میشود. البته متاسفانه در مورد بسیاری از داروها مطالعات قابل قبولی بر روی زنان باردار وجود ندارد و اطلاعات فقط محدود به مطالعات حیوانی هستند که به طور صد در صد قابل تعمیم به انسان نیستند.
در همین راستا، سازمان غذا و داروی آمریکا به عنوان یک مرجع معتبر بینالمللی در زمینه داروسازی و برای کمک به متخصصین حوزه سلامت در تصمیمگیری درباره مصرف داروها در دوران بارداری، بر مبنای اطلاعات موجود از شرکتهای داروسازی و مطالعات بالینی انجام شده، داروها را از نظر مصرف در بارداری به ۵ دسته X، D، C، B، A تقسیم بندی کرده است:
- گروه A
کارآزماییهای کنترل شدهای که بر روی زنان باردار انجام شده است خطری را برای جنین در سه ماهه اول بارداری نشان ندادهاند و شواهدی هم از ایجاد خطر در شش ماه آخر بارداری وجود ندارد و در مجموع بعید به نظر میرسد که این داروها باعث ایجاد آسیب به جنین شوند.
داروهای این دسته برای مصرف در دوران بارداری بیخطر به حساب میآیند. به عنوان مثال بعضی از ویتامینها در دوزهای تجویز شده توسط پزشک و داروی لووتیروکسین در این دسته قرار میگیرند.
- گروه B
مطالعاتی که درباره این داروها بر روی حیوانات انجام شده است خطری برای جنین نشان ندادهاند اما کارآزمایی کنترل شدهای بر روی زنان باردار انجام نشده است و یا اینکه در مطالعاتی که بر روی حیوانات انجام شده است خطراتی برای جنین گزارش شده است اما این خطرات در مطالعات کنترل شده بر روی زنان باردار در سه ماهه اول بارداری تایید نشدهاند و شواهدی هم در مورد ایجاد در شش ماهه بعدی وجود ندارد.
داروهای این دسته عموما بیخطر به حساب میایند. به عنوان مثال استامینوفن و آموکسیسیلین در این دسته قرار میگیرند.
- گروه C
- گروه D
- گروه X
این دستهبندی سازمان غذا و داروی آمریکا، یکی از اولین منابعی است که متخصصین حوزه سلامت برای تصمیمگیری در خصوص مصرف داروها در دوران بارداری به آن رجوع میکنند و تا حد زیادی اطلاعات لازم برای تصمیمگیری را در اختیار آنها میگذارد. این دسته بندی معمولا در بروشور داروها هم درج میشود و با مراجعه به بخش مصرف در دوران بارداری میتوان از آن مطلع شد.
آیا در صورت تصمیم به بارداری، باز هم باید مراقب مصرف داروها باشیم؟
تا به اینجا درباره درباره مصرف داروها در زمانی که خانمی از بارداری خود اطمینان دارد صحبت کردیم اما ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا در زمانی که خانمی تصمیم به بارداری میگیرد هم باید در مصرف داروها احتیاط کند؟
در نظر داشته باشید که تصمیم به بچه دار شدن یک تصمیم بسیار مهم است و برای داشتن یک نوزاد سالم این تصمیم باید با برنامهریزی قبلی انجام شود. در واقع هر خانمی که تصمیم به بارداری دارد باید به پزشک مراجعه کند و وضعیت کلی سلامتیاش به طور کامل بررسی شود ضمن اینکه درباره داروهایی که مصرف میکند هم با پزشک مشورت کند.
در حقیقت از آنجایی که زمان قطعی بارداری بعد از اقدام به بارداری قابل پیشبینی نیست و اینکه حداقل ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از وقوع بارداری میتوان از آن مطمئن شد، باید وضعیت مصرف داروها به محض تصمیم به بارداری تعیین تکلیف شود چون داروهایی وجود دارند که حتی بعد از قطع مصرف، تا مدتی در بدن باقی میمانند و میتوانند برای جنین خطرناک باشند. به عنوان مثال کپسول ایزوترتینوئین یا همان راکوتان یکی از داروهایی است که با قطع مصرف بلافاصله از بدن پاک نمیشود و خانمهایی که این دارو را مصرف میکنند اگر تصمیم به بارداری دارند باید حداقل یک ماه بعد از آخرین دوز دارو صبر کنند و بعد اقدام به بارداری کنند.
نکته دیگر این که، با وجودی که مصرف داروهای بیماریهای مزمن مثل دیابت و صرع باید در دوران بارداری ادامه پیدا کند، اما ممکن است نوع داروهای مصرفی نیاز به تغییر داشته باشد. مثلا در خانمهای مبتلا به دیابت که قرصهای خوراکی کاهنده قند خون مصرف میکنند ممکن است پزشک لازم بداند با شروع اقدام به بارداری، برای جلوگیری از احتمال آسیب به جنین، داروی خوراکی دیابت را به انسولین تغییر بدهد که برای مادر و جنین بیخطر است.
بنابراین خانمهایی که تصمیم به بارداری دارند باید قبل از اقدام به بارداری با پزشک مشورت کنند و راهنماییهای لازم درباره مصرف داروها را دریافت کنند.
آیا مصرف داروهای گیاهی و ویتامینها در دوران بارداری بیخطر است؟
متاسفانه یک طرز فکر نادرست در بین بیشتر مردم وجود دارد که داروهای گیاهی چون طبیعی هستند بیخطرند. اما واقعیت این است که بعضی از قویترین سموم موجود در طبیعت گیاهی هستند و داروهای گیاهی هم اگر نابجا یا نادرست استفاده شوند میتوانند بسیار خطرناک باشند و حتی باعث مرگ شوند. به علاوه، درباره تاثیر داروهای گیاهی بر روی جنین اطلاعات کافی وجود ندارد و مطالعات بالینی کافی درباره اثر این داروها در دوران بارداری انجام نشده است و به همین دلیل هیچ تضمینی درباره بیخطر بودن آنها در این دوران وجود ندارد و مادران باردار نباید بدون مشورت با پزشک این داروها را مصرف کنند.
در خصوص ویتامینها هم خوب است بدانید که دوز بالای ویتامینها هم ممکن است برای مادر یا جنین خطرناک باشد و به همین دلیل مصرف آنها باید حتما تحت نظر پزشک انجام شود. به عنوان مثال ویتامین A یکی از مواردی است که اگر با دوز بالا مصرف شود میتواند برای جنین خطرناک باشد و به همین دلیل مادران باردار نباید بدون مشورت با پزشک تصمیم به مصرف مکمل تغذیهای یا فرآوردههای حاوی ویتامین بگیرند.
کلام آخر
دوران بارداری برای همه مادران یک دوران ویژه و حساس محسوب میشود و مادران باردار برای حفظ سلامتی خود و جنیناشان باید در همه موارد محتاطانه عمل کنند. مصرف دارو در این دوران هم یکی از مهمترین مواردی است که تصمیمگیری درباره آن باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود تا از عوارض احتمالی داروها بر مادر و جنین پیشگیری شود.
امیدواریم با خواندن این مطلب، پاسخ سوالات خود را درباره مصرف داروها در دوران بارداری گرفته باشید. ما در وبسایت نوشدارو مقالات دیگری درباره سایر دغدغههای دوران بارداری از جمله دیابت بارداری هم داریم که اگر مایل هستید اطلاعات خود را در این زمینه بالا ببرید، میتوانید به این مقاله مراجعه کنید.
منابع