مشکلی به نام قورت دادن قرص و کپسول!
مقدمه
مشکل در قورت دادن قرص و کپسول یک مشکل تقریبا شایع در کودکان و بزرگسالان است به نحوی که بعضی مطالعات اعلام می‌کنند تا ۳۲ درصد جمعیت بزرگسالان به نحوی در قورت دادن قرص و کپسول مشکل دارند.
تجربه ناراحت کننده قبلی در مصرف قرص و کپسول، ترس از خفگی، خشکی دهان , ضعیف بودن بلع به دلیل رفلاکس معده، سکته مغزی یا آلزایمر، بعضی از دلایلی هستند که باعث می‌شوند بعضی افراد در قورت دادن قرص و کپسول مشکل داشته باشند.
این مشکل برای عده‌ای به قدری جدی است که ممکن است باعث شود بعضی وعده‌های دارویشان را مصرف نکنند یا حتی دوره درمانی را نیمه کاره رها کنند. بنابراین پیدا کردن راهکار مناسب برای حل این مشکل بسیار اهمیت دارد و به همین دلیل در این مقاله قصد داریم درباره این موضوع و روشهای مناسب برخورد با آن صحبت کنیم. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با قورت دادن قرص و کپسول مشکل دارید، با خواندن این مقاله متوجه خواهید شد که چرا بهتر است این اشکال دارویی به طور کامل بلعیده شوند و چطور می‌توان برای مشکل قورت دادن آن‌ها راهکار پیدا کرد.
من برای مصرف داروها، قرص‌ها را می‌جوم و کپسول‌ها را باز می‌کنم و با غذا مخلوط می‌کنم. آیا این‌کار اشکالی ندارد؟
معمولا افرادی که در قورت دادن قرص و کپسول مشکل دارند فکر می‌کنند بهترین راه حل این است که قرص را بجوند یا خرد کنند و پودر آن را با غذا مصرف کنند و یا کپسول را باز کنند و محتویات آن را با غذا یا نوشیدنی مخلوط کنند. اما واقعیت این است که در بسیاری موارد این ایده خوبی نیست و حتی می‌تواند مشکل ساز باشد.
در واقع یک قرص و کپسول استاندارد، طراحی شده است تا به طور کامل بلعیده شود. این اشکال دارویی بعد از بلعیده شدن وقتی به معده می‌رسند آب جذب می‌کنند، قرص‌ها تکه تکه می‌شوند و غشاء ژلاتینی کپسول‌ها هم حل می‌شود و در نتیجه، دارو در یک بازه زمانی قابل پیش بینی حل و جذب می‌شود.
جویدن یا خرد کردن قرص‌ها یا باز کردن کپسول‌ها و مخلوط کردن آن‌ها با غذا یا نوشیدنی ممکن است باعث شود که مقدار زیادی از دارو به سرعت جذب شود و باعث ایجاد عوارض جانبی شدید و یا حتی مسمومیت شود.
در ادامه، تاثیر خرد کردن قرص‌ها یا باز کردن کپسول‌ها را بر مبنای دسته‌های مختلف این اشکال دارویی توضیح می‌دهیم:
- قرص‌ها یا کپسول‌های انتریک کوتد ( Enteric Coated / EC )
بعضی از مواد اولیه دارویی به دلیل ساختار شیمیایی‌ای که دارند توسط اسید معده تخریب می‌شوند و یا بالعکس به جدار معده آسیب می‌زنند. در مواردی هم محل اثر دارو معده نیست و روده کوچک است و به همین دلیل دارو نباید در معده آزاد شود. در این موارد، دارو به شکل انتریک کوتد طراحی می‌شود یعنی قرص‌ها با مواد خاصی روکش می‌شوند که در اسید معده حل نمی‌شود و یا دارو به صورت دانه‌های ریزی در می‌آید و توسط همین مواد روکش می‌شود و سپس داخل کپسول پر می‌شود. این داروها وقتی به روده باریک می‌رسند با حل شدن روکش آن‌ها، حل و جذب بدن می‌شوند. به همین دلیل چون شکستن، خرد کردن یا مخلوط کردن محتویات آن‌ها با غذا یا نوشیدنی ممکن است به این روکش آسیب بزند، این اشکال دارویی باید به طور کامل بلعیده شوند. یک مثال از این داروها قرص انتریک کوتد آسپرین ۸۰ میلی‌گرمی است که به دلیل آسیبی که ماده آسپرین می‌تواند در جدار معده ایجاد کند به صورت انتریک کوتد طراحی شده است تا این عارضه به حداقل برسد.
البته استثناهایی هم وجود دارد. به عنوان مثال کپسول انتریک کوتد اس امپرازول را می‌توان باز کرد و محتویات آن را با غذا یا نوشیدنی مخلوط کرد به شرطی که این محتویات همراه غذا یا نوشیدنی به یکباره بلعیده شوند و حین مصرف توسط دندان‌ها جویده یا خرد نشوند تا روکش موجود روی مواد اولیه آسیب نبیند.
- داروهای پیوسته رهش (CR ,SR , ER)
قرص‌ها و کپسول‌های پیوسته رهش طوری طراحی شده‌اند که داروی خود را به آهستگی و طی یک بازه زمانی معین (معمولا ۱۲ تا ۲۴ ساعت) آزاد کنند در نتیجه نیازی نیست که چند بار در روز مصرف شوند. این داروها نباید خرد شوند یا محتویات آن‌ها با غذا یا نوشیدنی مخلوط شود چون این خطر وجود دارد که کل داروی موجود در آن‌ها در همان ابتدا به طور ناگهانی آزاد شده و بدن دوز بالایی از دارو را به یک باره دریافت کند که می‌تواند باعث عوارض جانبی شدید یا حتی مسمومیت شود علاوه بر اینکه در ساعت‌های دیگر روز، دارویی به بدن نمی‌رسد که می‌تواند پروسه درمان را با مشکل مواجه کند.
البته مواردی وجود دارد که قرصهای پیوسته رهش به صورت خط دار تولید می شوند که از محل همین خط قابل نصف کردن هستند. برای مثال قرص پیوسته رهش تگرتول سی آر یک نمونه از این موارد است. در نظر داشته باشید که باز هم این قرص‌ها را فقط از محل خط مشخص شده روی قرص می‌توان نصف کرد و آن‌ها هم نباید جویده یا خرد شوند.
- قرصهای روکش دار فیلم کوت یا شوگر کوت (FC )
قرصهای شوگرکوت یک لایه سخت از جنس شکر به دور خود دارند در حالی‌که قرصهای فیلم کوت توسط یک لایه نازک از یک ماده بی اثر پوشش داده می‌شوند. این قرص‌ها به دلایل مختلف طراحی شده‌اند مثل:
- طعم یا بوی دارو نامطلوب است بنابراین روکش می‌شوند تا طعم و بوی نامطلوب حس نشود.
- به دلیل لغزان بودن روکش قرص‌ها، این قرص‌ها راحتتر بلعیده می‌شوند و به سطح دهان یا گلو نمی‌چسبند.
- روکش کردن قرص‌ها باعث کم شدن تاثیر رطوبت و نور بر روی مواد موثره دارویی و در نتیجه بیشتر شدن پایداری دارو می‌شود.
- داروهای ضد سرطان، هورمونی و داروهای آسیب زننده به جنین
خرد کردن یا شکستن این داروها می‌تواند باعث آزاد شدن ذرات کوچک معلق در هوا شود که توسط دیگران استنشاق شود یا غبار ناشی از خرد کردن آن‌ها توسط دیگران لمس شود و باعث اثرات سمی ناخواسته در آن‌ها شود.
به عنوان مثال داروی فیناستراید که برای ریزش موی آقایان و بزرگی خوش خیم پروستات استفاده می‌شود، حتی در صورت تماس با پوست می‌تواند جذب بدن شود. خانم‌های باردار یا خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند به هیچ وجه نباید در تماس با این دارو قرار بگیرند چون ممکن است نقص اندامی در جنین آن‌ها ایجاد شود. به همین دلیل خرد کردن این دارو می‌تواند برای نزدیکان کسانی که این دارو را مصرف می‌کنند خطرآفرین باشد و روش مناسبی برای حل مشکل قورت دادن این قرص‌ها به حساب نمی‌آید.
بهترین راهکار برای حل مشکل قورت دادن قرص و کپسول‌ها چیست؟
بسته به نوع داروی مصرفی و شرایط فردی که آن را مصرف می‌کند، راهکار مناسب برای حل مشکل قورت دادن قرص و کپسول‌ها می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد اما به عنوان راهنمای کلی، راهکارهای زیر برای حل این مشکل پیشنهاد می شوند:
- روشهای کمکی برای بلعیدن قرص و کپسول را امتحان کنید. در این خصوص در قسمت بعدی همین متن مفصل‌تر توضیح می‌دهیم.
- با پزشکتان مشورت کنید. در بسیاری موارد فرم‌های دیگری از همان دارو با روش مصرف متفاوت وجود دارند. مثلا ممکن است فرم مایع، قرص باز شونده در دهان (ODT )، شیاف، تزریقی و ... از همان دارو در دسترس باشد و پزشک با تغییر فرم دارو مشکل شما را حل کند.
- در صورتی که فرم مناسب دیگری موجود نبود و روشهای کمکی هم موثر نباشند، با داروساز مشورت کنید تا امکان خرد کردن یا باز کردن کپسول دارو را بررسی کند. برای اطلاعات بیشتر به دستورالعمل های " چطور قرص‌ها را درست مصرف کنیم" و " چطور کپسول‌ها را درست مصرف کنیم" مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید: روش صحیح مصرف قرص‌ها چگونه است؟
روشهای کمکی برای بلعیدن قرص و کپسول
در نگاه اول، قورت دادن به عنوان یک رفلکس خودکار، یک عمل بسیار ساده و عادی به نظر می‌آید و مشکل در قورت دادن قرص و کپسول برای کسانی که راحت داروها را قورت می‌دهند کمی عجیب به نظر می‌رسد. اما مسئله اینجاست که یک نکته ظریف در سازو کار بلع وجود دارد که باعث این مشکل می‌شود. در واقع اعصاب دهان، گلو و مری با هم کار می‌کنند تا مواد خورده شده را به سمت دستگاه گوارش حرکت دهند. اما وقتی که به هر دلیل به عمل قورت دادن فکر کنیم، کار سخت می‌شود. به خصوص وقتی که استرس یا اضطراب برای قورت دادن وجود داشته باشد مشکل بیشتر می‌شود چون این نگرانی باعث منقبض شدن عضلات گلو می‌شود و این اتفاقی است که زمان قورت دادن قرص و کپسول برای خیلی از افراد پیش می‌آید.
نکته مهم برای غلبه بر ترس از قورت دادن این است که روی عمل بلع تمرکز نکنیم تا این کار به صورت ناخودآگاه انجام شود. البته گفتن این مسئله آسان‌تر از انجام دادن آن است اما با تمرین و گذشت زمان آسان‌تر می‌شود.
بعضی از راهکارهایی که در زیر پیشنهاد می‌شود از همین نکته پرت کردن حواس در زمان قورت دادن قرص و کپسول استفاده می‌کنند:
- قرص یا کپسول را داخل یک قاشق غذاخوری از یک غذای نرم مثل ماست، ژله، فرنی، هلیم، موز رنده شده که نیاز به جویدن ندارد پنهان کنید و آن را بدون جویدن به یکباره قورت بدهید.
- شروع به جویدن یک تکه نان یا بیسکویت بکنید و درست قبل از قورت دادن آن، قرص یا کپسول را لابلای تکه‌های جویده شده قرار بدهید و همه را با هم قورت بدهید.
- از نی استفاده کنید. به این ترتیب که قرص و کپسول را در وسط زبان خود بگذارید سپس با کمک نی با سرعت شروع به نوشیدن آب کنید. سعی کنید لب‌های خود را دور نی ببندید تا مکش بیشتری ایجاد شود. فشار آب ایجاد شده می‌تواند قرص و کپسول را به سرعت از گلو پایین ببرد. بعضی از افراد اعتقاد دارند که در این روش اگر قرص یا کپسول را زیر زبان بگذارند نتیجه بهتری می‌گیرند.
- مقداری آب بنوشید تا دهان و گلو مرطوب شود. قرص یا کپسول را روی زبان خود بگذارید. یک جرعه بزرگ آب بنوشید اما قورت ندهید. چانه خود را به سمت سینه خم کنید. در حالی که سر خود را خم نگه داشته اید دارو و آب را قورت بدهید.
- قرص یا کپسول را در وسط زبان خود بگذارید و دهان خود را کاملا با آب پر کنید. آب را برای ۱۰ تا ۱۵ ثانیه در دهان بچرخانید و بعد به یکباره قورت بدهید.
- از متد بطری آب استفاده کنید.یک بطری کوچک آب معدنی را با آب پر کنید. قرص را روی زبان خود بگذارید. لب‌های خود را دور دهانه بطری محکم ببندید. سر خود را به عقب خم کنید و شروع به مکیدن آب از بطری کنید اما اجازه ندهید هوا از دور لب‌های شما وارد بطری آب شود. به این ترتیب آب و دارو به سرعت از گلو پایین می‌رود. این روش بیشتر برای قورت دادن قرص‌ها کاربرد دارد و ممکن است برای کپسول‌ها به دلیل سبک بودن کارایی نداشته باشد.
کلام آخر
امیدواریم این دستورالعمل به شما کمک کرده باشد که اطلاعات کافی درباره مشکل بلعیدن اشکال دارویی جامد و راهکارهای برخورد با آن، به دست آورده باشید.
توجه داشته باشید که همیشه مشورت با پزشک یا داروساز می‌تواند در حل مشکلات مربوط به دارو و درمان به شما کمک کند بنابراین اگر سوال یا مورد خاصی ذهنتان را درگیر کرده است در قسمت دیدگاه مطرح کنید تا گروه تخصصی نوشدارو در اسرع وقت به آن پاسخ بدهند.
منابع