ترومبوسیتوپنی
ترومبوسیتوپنی یک اصطلاح پزشکی و به معنی شرایطی است که در آن تعداد پلاکت‌های خون کمتر از مقدار طبیعی است.
پلاکت‌ها سلول‌هایی هستند که در خون شناور هستند و مسئول تشکیل لخته خون هستند. پلاکت‌ها در مغز استخوان تولید می‌شوند، در خون حرکت می‌کنند و در محلی که رگ آسیب دیده وجود دارد به هم می‌چسبند تا یک لخته خون تشکیل بدهند.
پایین بودن تعداد پلاکت‌ها ممکن است باعث ایجاد خونریزی شود که شدت آن می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. این خونریزی می‌تواند درون بدن (خونریزی داخلی)، زیر پوست و یا خارج سطح پوست (خونریزی خارجی) اتفاق بیفتد.
تعداد طبیعی پلاکت‌ها در افراد بزرگسال بین ۱۵۰ تا ۴۵۰ هزار عدد در در میکرولیتر خون است. اگر تعداد پلاکت‌ها کمتر از ۱۵۰ هزار عدد در میکرولیتر خون باشد یعنی تعداد آن کمتر از حالت عادی است و فرد مبتلا به ترومبوسیتوپنی است. گرچه ممکن است تا زمانی که تعداد پلاکت ها به کمتر از ۵۰ هزار عدد در میکرولیتر نرسیده خونریزی اتفاق نیفتد.
ترومبوسیتوپنی به چه دلیل ایجادمی‌شود؟
به طور کلی کم شدن تعداد پلاکت‌ها در بدن به دو دلیل اصلی اتفاق می‌افتد:
- مغز استخوان به مقدار کافی پلاکت تولید نمی‌کند.
- مغز استخوان به مقدار کافی پلاکت تولید می‌کند اما سرعت از بین رفتن آن‌ها در بدن بیشتر از حد معمول است.
عوامل زیر بعضی از دلایلی هستند که با کم کردن تولید و یا بیشتر کردن سرعت تخریب پلاکت‌ها می‌توانند باعث ترومبوسیتوپنی شوند:
- سبک زندگی نامناسب
مصرف الکل باعث کند شدن سرعت تولید پلاکت‌ها می‌شود. کمبود ب۱۲ و فولات به دلیل رژیم غذایی نامناسب هم می‌توانند باعث کم شدن تولید پلاکت‌ها شوند.
- عوامل محیطی
تماس با مواد شیمیایی سمی مثل حشره‌کش‌ها یا آرسنیک می‌تواند سرعت تولید پلاکت‌ها را کم کند.
- مصرف بعضی از داروها
مصرف بعضی داروها مثل داروهای شیمی درمانی باعث می‌شود که سرعت تولید پلاکت‌ها پایین بیاید. بعضی داروها مثل بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها و بعضی از داروهای ضدصرع هم باعث می‌شوند سرعت از بین رفتن پلاکت‌ها بیشتر شود.
- آنمی‌آپلاستیک
آنمی‌آپلاستیک یک نوع کم خونی نادر است که در آن مغز استخوان به اندازه کافی سلول خونی، از جمله پلاکت تولید نمی‌کند.
- بعضی از سرطان‌ها
بعضی از سرطان‌ها مثل لوسمی یا لنفوما می‌توانند باعث تخریب مغز استخوان و کم شدن تولید پلاکت‌ها شوند.
- بیماری‌های خودایمنی
بعضی از بیماری‌های خودایمنی مثل لوپوس یا آرتریت روماتوئید می‌توانند باعث شوند که سیستم ایمنی به اشتباه به پلاکت‌ها حمله کرده و آن‌ها را تخریب کند.
- عفونت‌های میکروبی یا ویروسی
بعضی از بیماری‌های میکروبی یا ویروسی مثل ایدز یا هپاتیت C می‌توانند باعث افت تعداد پلاکت‌ها و ایجاد ترومبوسیتوپنی شوند.
- بارداری
در ۷ تا ۱۲ درصد زنان باردار، در ماه‌های آخر بارداری یک ترومبوسیتوپنی خفیف پیش می‌آید.
- بزرگ شدن طحال
با بزرگ شدن طحال پلاکت‌ها در آن به دام می‌افتند و تعدادشان در جریان خون پایین می‌آید.
- انجام جراحی یا سایر مداخلات درمانی
پلاکت‌ها ممکن است حین عبور از دریچه های مصنوعی قلب، عبور از دستگاه همودیالیز یا در زمان جراحی بای پس قلب تخریب شوند و تعدادشان در خون پایین بیاید.
ترومبوسیتوپنی چه علائمی دارد؟
به طور معمول، خونریزی اولین نشانه پایین بودن تعداد پلاکت‌ها در خون است گر چه در موارد خفیف ترومبوسیتوپنی، ممکن است هیچ علامتی وجود نداشته باشد و یا علائم غیراختصاصی وجود داشته باشند و کم بودن تعداد پلاکت‌ها به طور اتفاقی و طی آزمایش خون دوره‌ای تشخیص داده شود.
به طور کلی مهمترین علائم ترومبوسیتوپنی این موارد هستند:
- کبودی‌های قرمز، بنفش یا قهوه‌ای رنگ که به آن‌ها پورپورا می‌گویند.
- دانه‌هایی به شکل نقاط کوچک قرمز یا بنفش رنگ که به آن‌ها پتشیا می‌گویند.
- خون دماغ یا خونریزی از لثه‌ها
- طولانی شدن زمان خونریزی از زخم‌ها یا بند نیامدن خود به خود خون زخم‌ها
- خونریزی شدید در زمان قاعدگی
لکه های بزرگتر قرمز، قهوه ای و بنفش رنگ پورپورا و دانه های کوچکتر قرمز و بنفش رنگ پتشیا هستند.
- در نظر داشته باشید که:
- مشاهده علائمی مثل خون در ادرار، خون در مدفوع یا استفراغ تیره رنگ یا خون آلود می‌تواند نشانه خونریزی داخلی باشد.
- اگر هر کدام از علائم خونریزی داخلی را مشاهده کردید باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
- علائمی مثل بی‌حس شدن ناگهانی بخشی ازبدن، سردرد، تهوع یا استفراغ بی‌دلیل، گیجی یا عدم تعادل می‌توانند نشانه‌های خونریزی مغزی باشند.
- در صورت مشاهده هرکدام از علائم خونریزی مغزی باید بلافاصله به مراکز درمانی مراجعه کنید.
ترومبوسیتوپنی چطور تشخیص داده می‌شود؟
در یک فرد مشکوک به ترومبوسیتوپنی، تشخیص با کمک معاینه فیزیکی و درخواست آزمایش انجام می‌شود:
- معاینه فیزیکی
پزشک معمولا طی معاینه فیزیکی از سابقه بیماری‌های فامیلی، داروهای مصرفی و علائم مشاهده شده سوال می‌کند ضمن اینکه فرد مبتلا را برای جستجوی هر نوع علامت ظاهری مثل نشانه خونریزی یا بزرگ شدن کبد معاینه می‌کند.
- آزمایش
به طور معمول پزشک برای تشخیص ترمبوسیتوپنی درخواست انجام آزمایش خون کامل می‌دهد. با شمارش تعداد پلاکت‌ها در خون، تعداد پلاکت‌ها مشخص می‌شود ضمن اینکه در بسیاری موارد علت‌های احتمالی کم شدن تعداد پلاکت‌ها هم با آزمایش خون مشخص می‌شود.
در صورتی که لازم باشد ممکن است پزشک برای بررسی نمونه خون زیر میکروسکوپ و یا حتی نمونه‌برداری از مغز استخوان هم درخواست بدهد.
ترومبوسیتوپنی چطور درمان می‌شود؟
برنامه درمانی ترومبوسیتوپنی به علت ایجاد آن و شدت این عارضه بستگی دارد.
در موارد خفیف که عامل ایجاد ترومبوسیتوپنی به زودی برطرف می‌شود، ممکن است مداخله درمانی خاصی انجام نشود تا ترومبوسیتوپنی خود به خود برطرف شود.
برطرف کردن عامل ایجاد ترومبوسیتوپنی هم یکی از اصلی‌ترین راه‌های درمان این عارضه به حساب می‌آید. مثلا در مواردی که دارو عامل ایجاد ترومبوسیتوپنی باشد با قطع مصرف یا تعویض دارو می‌توان مشکل را حل کرد.
در صورتی که سیستم ایمنی عامل ترومبوسیتوپنی باشد ممکن است پزشک داروهایی برای سرکوب کردن سیستم ایمنی تجویز کند.
اگر خونریزی قابل توجه باشد یا احتمال عوارض جدی برای بیمار وجود داشته باشد ممکن است نیاز به مصرف دارو یا انجام سایر مداخلات درمانی باشد:
- مصرف دارو
به طور معمول برای بالا بردن تعداد پلاکت‌ها، از کورتون‌ها برای کوتاه مدت استفاده می‌شود. ایمونوگلوبولین‌ها و آنتی‌بادی‌های مونوکلونال از دیگر داروهایی هستند که ممکن است برای افرادی که ترومبوسیتوپنی دارند تجویز شود.
- سایر مداخلات درمانی
اگر مصرف دارو مشکل را حل نکند ممکن است این مداخلات درمانی ضرورت پیدا کنند:
- انتقال خون یا پلاکت
در صورتی که بیمار خون زیادی از دست داده باشد یا احتمال خونریزی در او بالا باشد انتقال خون یا پلاکت به بیمار ضرورت پیدا می‌کند.
- جراحی برای برداشتن طحال
با توجه به اینکه طحال پلاکت‌ها را در خود ذخیره می‌کند، برداشتن طحال می‌تواند به بالا بردن تعداد پلاکت‌ها در خون کمک کند.
- اگر دچار ترومبوسیتوپنی هستید دقت کنید که:
- از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل آسپرین یا بروفن استفاده نکنید.
- فعالیت‌هایی که خطر آسیب‌دیدگی یا بریدگی دارد انجام ندهید.
- الکل مصرف نکنید.
منابع